Жоңғар жершошағы

Жоңғар жершошағы (Cynomorium coccineum var. songaricum) — жершошақтар тұқымдасына жататын бір жылдық паразитті, шөптесін өсімдік. Көбінесе саңырауқұлақтың жеміс беретін денесіне ұқсас, түрі әдеттен тыс ерекше, гүлдесін өсімдікке ұқсамайды. Ол хлорофил түзбейді. Түрлі шөлде өсетін тамырлы, қоректік ақ тікен, сораң, жыңғылдардың есебінен тіршілік етеді.

Таралуы

Шөлді аймақтарда Мойынқұмнан Зайсанға дейін, солтүстік Тянь-Шань, Қаратау (Жамбыл, Алматы, Шығыс Қазақстан және Қарағанды облысының оңтүстігі) тауларының тау етегінде кездеседі. Сортаңдалған топырақтарда, қиыршық тасты топырақта жалғыздан немесе топталған өркендермен өседі.

Ботаникалық сипаттамасы

Сабақтың жер асты бөлігі жуанданған түйнек тәрізді, жер үсті бөлігінің биіктігі 10-80 см. Ол да барынша үлкен, етті, күңгірт қызыл немесе қошқыл сиякөк түске боялған. Көп санды қабыршықтар сабаққа кезектесе орналасқан - түрі өзгерген жапырақ. Олар жерден көтеріліп келе жатқан жас өркенді механикалық зақымданудан қорғайды. Сбағы барынша әлсіз, сондықтан қой жайылғанда жиі жапырылып қалады. Сабақтың түйнек тәрізді бөлігіне жиналған заттар қоры өсімдікке тапталан жағдайдың өзінде де гүлдеу және жеміс беру мерзімін толық аяқтауға мүмкіндік береді. Гүл шоғыры үлкен (ұзындығы 25 см-ге дейін, ені 3 см) цилиндр немесе түйреуіш тәрізді. Оның жуан өстік бөлігіне бірнеше жүздеген ұсақ гүлдер топталады, гүлдің құрылысын тек бірнеше есе үлкейтіп барып көруге болады. Гүлдер қызметіне байланысты үш типке бөлінеді - аталық, аналық, қосжынысты. Олардың барлығында жалғыз төрт-алты тілше тәрізді боялған қабыршықтан тұратын жай гүл серігі бар. Аналық гүлдер (олар аталықтан 2-3 есе үлкен) бір ғана аналықтан тұрады. Аталықтар бір аталықтан және 1-2 ашық сары түсті шірнеліктерден тұрады. Қосжыныстылары бір аталықтардан және тіпті болымсыз жетілмеген түйіннен тұрады.

Гүлдеу мерзімінде гүл шоғыры 2 кезеңге бөлінеді - аталық және аналық. Бірінші кезең жылдам - үш-бес күнде өтеді, бұл уақытта аталықтар тез өседі және тозаң қатарының гүлсеріктерінің жалпы тобына алып шығарады. Гүлдер өткір сасық иіс шығарады. Нәтижесінде шыбындар, ұсақ қоңыздар, құмырсқалар т.с.с ұшып келе бастайды. Жәндіктер шірнелеріне тозаңдарды жинайды. Аналық кезең екі аптаға жуық созылады. Өсімдіктің иісі әлі де сақталады, шірнеліктер қалыптасуын жалғастырады. Онымен қоса жәндіктерді қос жынысты гүлден төгілген тозаң өзіне тартады. Біздің елімізде туысы жоқ осы бір ерекше өсімдік осындай күрделі жолмен айқас тозаңданады.

Сыртқы сілтемелер

• Cynomorium Songaricum (Suo Yang)