Жылқы малының атаулары

Жылқы тұқымына қарай:

• арғымақ
• қазанат
• жабы
• тобышақ
• текежәуміт
• қазақы ат
• қарабайыр
• пырақ
• дүлдүл т.б. болып бөлінеді.

Шабыс ат:

• жүйрік
• тұлпар
• сәйгүлік
• саңылақ
• бәйге ат деп бөлінеді.

Салтанатқа мінетін ат: жорға

• төкпе жорға
• айдама жорға
• шайқалған жорға деп бөлінеді.

Мініс аттары:

• Аяқ ылау
• жетек ат
• қосақ ат
• түп ат
• көсем ат деп жіктеледі.

Өсуіне қарай:

• Құлын - биенің жас төлі.
• Жабағы - 6 айдан асқан құлын
• Тай - жылқының бір жастағысы.
• Құнан - жылқының екі жастағысы.
• Дөнен - жылқының 3 жастағысы.
• Сәурік-(3 – 4 жастағы үйірге салынбағаны)
• Бесті - жылқының бес жастағысы.

Саяқтар (бойдақ жылқылар):

• Ат - піштірілген еркек жылқы.
• Сақа ат - он бір -он екіге келген ат.
• Арда емген - құнанына дейін енесін емген, ақ жілік болғаны.
• Төл тай - өз енесі мен ежені бірдей еметін бір жасар жылқы.
• Қысыр емген - құлынын тастаған биенің екі жасқа дейін емген бұрынғы төлі.
• Шобыр - мініске, күш-көлікке өте мықты шабан ат.
• Сетер ат - құлынынан қартайып өлгенше жүген-құрық, ер тоқым көрмеген ат.
• Пішпе - піштірілген жылқы.

Биенің атаулары:

• Бие - құлындайтын жылқының бес жасқа келгені.
• Байтал - жылқының екі жастан бес жасқа дейінгі ұрғашысы.

Сүтіне қарай биелер:

• Мама бие - өте сүтті бие.
• Мәнерсіз бие - сүті аз бие.
• Ақтандыр бие - сүті жоқ, сүт шықпайтын бие.
• Исіншек бие - сауар алдында құлынына жанасып, исінген сүтін ағызып жіберетін бие.

Қысырақ атаулары:

• Тұман қулық - үш немесе төрт жасқа дейін айғырдан шықса да құлындамай жүрген бие.
• Көбен бие - қонданып тойына бастаған бие.
• Ақжілік бие - құлындығында енесі сауылмай еркін емген бие.
• Қаракемік бие - енесі сауылып, жүдеу, бос болып өскен бие.
• Нәқұс (құтамсыз) бие - шаққан тегі нашар бие.

Құмай тұяқ бие - түяғы көп тасырламайтын бие,

Айғырлардың атаулары:

• Жасамалы - үш-төрт жастан асқаны.
• Сәурік - үш-төрт жастағы үйірге салынбағаны.
• Құр айғыр - өмуру құрық-жүген тимеген айғыр.
• Сыңар ен - түмысында бір ен болып туған.
• Шартық - екі енінің бірі піштірілгенімен қалған айғыр.
• Азбан - алты жасында піштірілгенімен айғырлық әдетін қоймай, биенің мазасын алатын айғыр.

Дереккөздер

• “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
• "Ұлттық атаулар - халық мұрасы"/Ә.Сүлейменова, Ү.Қарасайұлы - Шымкент,1999