Жүйелілік шынайылықтың мәнді сипаты

Жүйелілік шынайылықтың мәнді сипаты Дүниедегі барлық нәрсе белгілі бір жүйелілікке бағынып, өзара байланыстағы элементтердің жиынтығынан тұрады. Жүйеліліктің болуы арқылы құбылыстар бір-бірінен ажыратылады және тұтастық ретінде бір-бірімен өзара әрекетте болады. Жүйелілік — барлық құбылыстар мен заттардың жалпы ерекшелігі. Мысалы, біздің галактика жұлдыздар жүйесін қамтиды, күн және планеталар күн жүйесін құрайды, Жер планетасы өзінің серігімен, атмосферасымен және ондағы тіршілік иелерімен өмірді туындататын және онымен бірге қызмет ететін жүйе. Адамды қоса алғандағы кез-келген тіршілік иесі — биологиялық жүйе, жердегі адамдар кауымдастығы — әлеуметтік жүйе. Жүйелілік әрқайсысының өз орны болатын және өзіне тиесілі белгілі бір функцияны атқаратын элементтердің тәртіптілігінің және өзара байланысының бар екендігін білдіреді, сондықтан да жүйеде элементтер мен олардың функциялары иерархияланған, яғни элементтер өз араларында басты, жанама, маңызды немесе аса маңызды емес секілді маңыздылық деңгейлері бойынша бір-бірінен ерекшеленеді. Бұл ерекшелік олардың функцияларына да тән.

Жүйедегі элементтердің жиынтығы — әртектілердің қарапайым қосындысы емес, өзара іштей байланыстағы тұтастық. Бұл тұтастық элементтегі немесе элементтердегі өзгерістердің басқа элементтерде және тұтастай жүйеде бой көрсетуін анықтайды. Жүйедегі өзгерістер (эволюциялар, катаклизмдер) құрылымдық-функционалдық өзгерістерге алып келеді. Жүйенің қызмет етуі нақты процесс болып табылатындықтан, жүйелер ұйымдасу деңгейіне, элементтерінің тепе-теңдігіне, олардың функцияларына байланысты өзара ерекшеленеді; әрбір элементінің функциясының орындалуы нақты және сондықтан да тұтастай жүйе табысты қызмет ететін ұйымдасуы жоғары жүйелер бар; ұйымдасуы төмен жүйелер бар; апатты жағдайда тұрған тепе-тендігі жоқ жүйелер де болады. Жүйе ұйымдасқан тұтастық ретінде қоршаған ортамен өзара әрекетке түсе отырып, оның әсерлерін кабылдауға және оған тиісті түрде жауап қайтаруға мәжбүр. Және Бұл реакция функционалды түрде ғана емес, құрылымдық түрде де көрінеді. Жүйенің қалыпты жұмыс істеуі оның тұтастығы мен функционалдық тиімділігіне белгілі бір тұрақтылық береді. Бірақ бұл қалыпты жұмыс ырғағы салыстырмалы сипатта, ол қоршаған ортаның әсерлерінен бұзылуы мүмкін және солай болуы да тиіс. Сондықтан да, жүйе тұрақтылықтың, беріктіктің белгілі бір қорына ие болуы керек. Бұл қор жүйе және оның элементтерінің көп функционалдығымен және жүйенің теріс әсерлерге жылдам реакцияларына, яғни ішкі құрылымдық және функционалдық қайта құрылуға, бейімделуге дайындығымен жасалынады. Осы тұрғыда, ескере кетер жайт, физикалық, химиялық, биологиялық, антропологиялық, әлеуметтік жүйелердің әрқайсысы жоғарыда аталған ерекшеліктер бойынша өзіндік белгілерге ие, ал бұл белгілер олардың қызмет етуінің заңдылықтарында көрініс табады. Жүйелілік болмыстың жалпы сипаттамасы болғандықтан, болмыс пен оның элементтерін зерттеу белгілі-бір жүйелілік тәсілге негізделуі керек. Шынайылықтың осы ерекшеліктерінің негізінде заттар мен құбылыстарды жүйелік тұтастық ретінде қарастыратын ғылыми зерттеудің жүйелік әдісі қалыптасып, дамиды. Бұл жағдайда танымдық әрекеттің нақты пайымдау, абстрактылы ойлау және практика тәрізді кезеңдері өзінің базалық негізімен құбылыстың тұтастығын, жүйелілігін сақтап қалады, нақты пайымдау — құбылысты тікелей тұтас қабылдау; анализ — тұтас затты құрамдас бөліктерге бөліп, оның құрылымдығын зерттеу, синтез — шығармашылық процесс ретінде практикада нақты қолдану мақсатында мазмұнды идеалды бейнені қайта құру. Практикалық әрекетпен қатар жүретін синтез арқылы ғана дүниені өзгертетін және білімді жетілдіретін шығармашылық процесс жүзеге асады.