Жүректе қайрат болмаса...

«Жүректе қайрат болмаса...» — Абайдың 1898 ж. жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 5 шумақтан тұрады. Көл. 20жол. Абай бұл туындысында жүректің асылдығы мен нәзіктігін жырлаған. Ақын адамның адамдығы, ғұламалығы, кісілігі тек бір ғана «ақыл мен сезімінде» дейді. Жан мен тән малда да бар, адамзат сенімінің, яғни жүректің қалауынша жүрсе, соның тілегенін істесе, ешқашан қателеспес еді дегенді айтады. Өз пайдасынан басқаны ойлап көрмеген қара ниеттер тек қана суық ақыл мен қайраттың ісін қару етіп ұстаған. Осы себепті ел ішінде надандар көп, олар айналамды қоршап, қамалап тұрған соң мен қалай адам болайын. Туғанда құранға қарап атымды қойып, халайық - қауым жиналып «адам болсын» деген соң, енді қалай ғана ел қамын ойламайын, отты жүрегіме, қасиетті жүрегіме қалай салмақ салмайын дейтіндей ұлы Абай! Туынды шалыс ұйқаспен жазылған. Алғаш 1909 ж. С. Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайүғылының өлеңі» деген жинақта жарияланды. Өлең басылымдарында бір ғана текстологиялық өзгеріс бар. Мүрсейіт қолжазбаларында, 1939, 1945, 1954 жылғы басылымдарда 3-шумақтың 4-жолы «Әдет етер таласып» делінсе, 1957, 1977 жылғы жинақтарда бұл жол 1909 жылғы басылым негізінде «Үміт етер таласып» болып берілген. Туынды ағылшын, араб, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, тәжік, түрікмен, ұйғыр тілдеріне аударылған.