Жұпар

Жұпар (лат. muscus – ұма, ен, жұмыртқа) – кейбір өсімдік түрлерінен және жануарлардың (жылан, тасбақа, қолтырауын, жұпартышқан, құдыр, құндыз, ондатра, т.б.) арнайы жұпар бездерінен алынатын хош иісті зат. Жануарлардың Жұпар бездері, көбінесе, аталықтарында, ал жұпартышқанның аналығында да болады. Жұпар бездері түрі өзгерген тері бездеріне жатады, ол жануарлардың құрсақ жағында, құйрығының маңына немесе аталық бездерінің жанында орналасады. Жұпар бездерінен қоймалжың қоңырқай түсті, жағымды хош иісі бар ерекше сұйық зат бөлінеді. Жануарлардың осы Жұпар бездерінен бөлінетін сұйық затты “жұпар”, кейде оның хош иісіне сәйкес “аңқыма” деп те атайды. Жануарлар Жұпар бездерінен бөлінетін жұпар арқылы өздері мекендейтін жерлердің шекарасын белгілейді, өз жұптарын іздеп таба алады, түктерін майлайды. Жұпардың құрамында белок, май, холестерин және неше түрлі тұздар бар. Оның хош иісі ұзақ уақыт сақталады. Жұпар туралы жазба деректер Махмұт Қашқаридің, Әбу Райхан әл-Бирунидің, Жүсіп Баласағұнның, т.б. еңбектерінде кездеседі. Дәстүрлі қазақ қоғамында жануарлардың жұпар бездерін алып, кептіріп, сандықта сақтаған және оның кепкен кесіндісін арнайы шүберекке орап, қыз-келіншектер тұмар етіп тағатын болған. Сондай-ақ, құндыздың жұпар безінен алынатын хош иісті сұйық затты халық арасында “құндыз қайыр” деп те атайды. Ол өте қымбат бағаланатын болғандықтан қазір де әтірлерге, сабындарға, сусабындарға хош иісті болуы үшін және олардың иісінің ұзақ сақталуы үшін қосылады.

Жұпар