Жұғу

Жұғу – сұйықтықтың қатты денемен немесе басқа сұйықтықпен жанасуы кезінде пайда болатын құбылыс.

Жұғудың әсерінен қылтүтікте (капилляр түтікте) менискі (дөңес не ойыс бет) түзіледі. Қатты дене бетіндегі тамшының немесе сұйықтыққа батырылған дене бетіндегі газ көпіршігінің пішіні жұғу процесіне тәуелді. Жұғу құбылысы, көбінесе, үш фазаның жанасу аймағындағы молекулааралық өзара әсерлесу нәтижесі деп қарастырылады.

A.

1-сурет.

A.

2-сурет.

Әркім-ақ жапырақ бетіне, парафин жағылған қағаз бетіне тамған су тамшысы шар пішінін алатынын, ал таза әйнек бетіне жұқа қабат жасай жайылып кететінін біледі. Ағаш бетіне тамызған қорғасынның балқытылған тамшысы шар пішінін алады, ал су тамшысы таза мыс пластина бетіне шьіны бетіндегі тәрізді жайылып кетеді. Серіппеге жалпақтау шыны пластинқаны ілейік (1, а-сурет). Серіппе, әрине, ауырлық күшінің әрекетінен ұзарады. Шыныны суы бар ыдыс бетіне түсіріп, одан кейін оны қайтадан баяу жоғары көтерейік. Шыны судан бірден ажырап кетпейді, суға жабысып қалғандай болады. Серіппе болса, бұрынғыдан да көбірек созылады. Серіппенің созылу шамасы бойынша шыныны су бетінде ұстап тұрған молекулалардың арасындағы тартылыс күші туралы айтуымызға болады (1,ә-сурет). Серіппенің серпімділік күші молекулалардың тартылыс күшінен басым болған кезде, әйнек су бетінен ажырайды (1, б-сурет). Шыны астындағы су қабатына екі күш әрекет етеді: F₁ - шыны бөлшектері тарапынан жоғары қарай бағытталған күш, F₂ -судың төменгі қабаттарындағы молекулалары тарапынан төмен қарай бағытталған күш. Шыныны жоғары көтергенімізде, судың осы жоғары қабаты төменгі қабатынан ажырайды да, су пластинаға жұғып, онымен ілесе жоғары көтеріледі. Бұл беттік қабаттағы су молекулаларының әйнекке тартылысы су молекулаларының бір-біріне тартылысынан басым екенін көрсетеді. Басқаша айтқанда, су шыныға жұғады. Осы тәжірибеде байқалған құбылыстар жұғу деп аталады. Тәжірибелер осындай шыныны сынап бетіне түсірген кезде оның бетінің сол таза калпында қалатынын көрсетеді. Бұдан сынаптың беттік қабатындағы молекулалардың төменгі қабат молекулаларына тартылысы олардың әйнекке тартылысынан күштірек екенін көрсетеді. Бұл жағдайда сынап шыныға жұқпайды дейді. Жұғатын сұйықты жұқпайтын сұйықтан оп-оңай ажыратуға болады. Ол үшін катты дене бетіне сұйықтың бір тамшысын тамызса жеткілікті. Сұйық қатты дене бетіне жұғатын болса, онда сұйық тамшысы оған жайылады, ал жұқпайтын сұйық жайылмайды (2-сурет).

Жұғу құбылысының өндірісте де, күнделікті өмірде де айтарлықтай маңызы бар. Сабындардың және синтетикалық ұнтақтардың жуғыштық касиеті де осы жұғу құбылысына негізделген. Ағаш, былғары, резеңке және т.б. материалдарды желімдеу жұғу құбылысын қолданудың мысалы бола алады. Суда жүзетін кұстардың (аққу, қаз, үйрек, т.б.) терілері мен қауырсындарына су жұқпайтын зат сіңген, сондықтан да ол құстарға су жұқпайды, ал басқа үй хайуанаттары туралы біз олай деп айта алмаймыз.