Абд әр-Рахман Жәми

Нұр әд-дін Абд әр-Рахман Жәми (парсы: نورالدین عبدالرحمن جامی‎; 7 қараша 1414 жыл, Жәм, Хорасан – 9 қараша 1492, Ғират, Хорасан) — парсы ақыны, филолог, философ, музыка зерттеушісі. Әуелі Гераттағы Дилкаш медресесінде, кейін Самарқандағы Ұлықбек медресесінде білім алған. Самарқанда ғалымдармен тікелей араласып, олардын арасында білімділігімен даңқы шыққан. Ғиратқа оралған соң, сарай қызметінен бас тартып, сопылық жолға түскен. Ақын шығармаларында сопылықты насихаттау, халықтың азапты өміріне жаны ашып, қанаушыларды әшкерелеу кабаттаса жырланды. 1456 жылдан Ғиратқа X. Байқараның сарайында қызмет атқаррды.

Әбдіррахман Жәми
парсы: عبدالرحمن جامی‎
Толық есімі	Мәулен Нұр әд-дін Абд әр-Рахман немесе Абд әр-Рахман Нұр әд-дін Мұхаммед
Туған күні	7 қараша 1414 (1414-11-07)
Туған жері	Жәм, Темір мемлекеті
Қайтыс болған күні	9 қараша 1492 (1492-11-09) (78 жас)
Қайтыс болған жері	Ғират, Темір мемлекеті
Азаматтығы	Темір мемлекеті (Хорасан)
Ұлты	Парсы
Қызметі	Ақын, Рухани ақын, Жазушы, Мистик, Тарихшы, Теолог, Пәлсапашы
Әкесі	Низамеддин Ахмет Шамсуддин Мұхаммед
Әбдіррахман Жәми Ортаққорда

Осы кезде Әлішер Науаимен танысты. Абд өр-Рахман Жәмидің алғашқы шығармасы - өз дәуірінің энцилопедиясы іспеттес “Алтын шынжыр” дастаны. 1468 ж. Науаидің X. Байқара сүлтанның уәзірі болуы ақын жағдайын жақсартты. Ақын діни-филос. кағидаларында сопылықтың тәңірмен бірігу, сүйіспеншілік туралы категорияларындағы мистикалық мәннің жігін ажыратьп, оған филос. адамгершілік мағына берді. Адамға деген сүйіспеншілікті, гуманизмді, әдептілікті жырлады. Ол, негізінен, дінді жақтағанмен, табиғат шындығын жоққа шығармады.

Абд өр-Рахман Жәмидің даңқын шығарған туындылары лирикалық үш жинақ(1479 - 91) пен жетідастаннан тұратын “һәфт авранг” Атты кітабы. Ал “Жүсіп - Зылиқа”(1483), “Ләйлі - Мәжнүн” (1484), “Сүлеймен мен Ибсол” (1479 - 80) дастандары парсы әдебиетіндегі нағыз шыншыл, гуманистік рухта жазылған туынды болады. “Бәһористан” (1487) атты прозалық шығармасында мұсылмандық шығыс әдебиетінің ірі тұлғалары, оның ішінде өзінің досы Науаи туралы құнды мәліметтер қалдырды.

Соңдай-ақ Әбу Наср әл-Фараби, Сафи әд-Дин, Абд ул-Қадыр сияқты ғалымдардың музыкаға байланысты еңбектерін жете зерттеді. Соның нәтижесінде музыканттардың теориялық қағидалары мен муз. тәжірибелерін өз трактатында ғыл. тұрғыдан жан-жақты қорытты. Музыканың шығуы, интервалдардың арақатынасы, ладтардың мәнерлік мазмұны сияқтьі муз. теориясына қатысты мәселелердің барлығын түгел қамтыды. Абд әр-Рахиан Жәми шығармалары қазақ халқына ертеден таныс. Оның “Жүсіп - Зылиқасы” мен “Ләйлі - Мәжнүні” халық арасында кең тараған. Шығармалары көптеген тілдерге аударылып, мол тиражбен тарады. Казақ тілінде “ Өлеңдер мен дастандар” атты жинағы жарияланды (1968).