Зафар-Наме-Ий Мукими

Зафар-Наме-Ий Мукими (парс. ң«өџҒ« і«BЇo–ѓ – “Мукимидің жеңіс туралы кітабы”) – Шайбани әулетінен шыққан Бұхара билеушісі Абдулла ханның (АбдоллаҺ ҚҚ) нұсқауы бойынша оның іс-әрекетін мадақтау мақсатымен парсы тілінде жазылған шығармалардың бірі. Авторы – Мукими туралы дерек аз. Тек оның бұл шығарманы 16 ғ-дың 80-жылдары 70 жастан асқан шағында жазғаны белгілі. Автор өз еңбегін “Зафар-наме-ий хан газы” (Дін жолында күресуші ханның жеңістері туралы кітап) деп те атаған.^[1]

Мазмұны

Шығармада Шайбани әулеті мемлекетін біріктіру жолында Абдулла ханның он жыл бойы жүргізген күресі (1578 – 88) қамтылған. Шығарманың өлеңмен жазылған кіріспесінде Абдулланың 1557 жылдан бастап әкесі Ескендірмен бірге Бұхарада билік жүргізгені қысқаша айтылады. Шығарманың негізгі мәтіні қара сөзбен жазылған. Оқиға желісі 1576 – 78 ж.^[2] Абдулла ханның Балхтан Самарқанға жасаған жорығынан басталып, әрі қарай Шайбани әулетінен шыққан Ахмед ханның (Барақ ханның) ұрпағы Баба сұлтанмен жүргізген күресі баяндалған. Қазақ хандарының Баба сұлтанмен, сондай-ақ, Абдулла ханмен арадағы қарым-қатынастары туралы шығармада келтірілген деректер Қазақстанның орта ғасырлардағы тарихынан мағлұмат береді. 16 ғ-дың 70-жылдары қазақ ханы Ақназар (Хақназар) және басқа көрнекті сұлтандар Түркістан аймағында өз биліктерін нығайту үшін Абдулла ханмен одақ жасасты.^[3] Олар Абдулланың 1579 ж. Баба сұлтанға қарсы жасаған жорығына қатысты. Ал Баба сұлтан өз кезегінде Қазақ хандығын Бұхара билеушілерімен одақтастырмай, өз жағына тартуға тырысып, оларға Сауран мен Иасы қ-ларын беруге мәжбүр болған. 1580 ж. Хақназар қаза болғаннан кейін қазақ хандары Шығай мен Тәуекел Түркістан мен Дешті Қыпшаққа екінші рет шабуылға шыққан Абдулламен бітім жасасқан. Кейін Тәуекел Бұхара билеушісімен қарым-қатынасын үзіп, Абдуллаға қарсы көтерілісті пайдаланып, 1588 ж. Ташкентті алды. Шығарма Абдулла ханның осы көтерілісті қалай басқанын суреттеумен аяқталады. Бұл шығарма Абдулла хан билігінің толық тарихи шежіресі “Шарафнаме-ий шаҺиды” жазу үшін Хафиз Таныштың сүйенген негізгі деректемелерінің бірі болды (қ. “Абдолланаме”).^[4]

“Зафар-Наме-Ий Мукимиде” “Қазақстан” атауы кездеседі. Сондай-ақ, “бір одаққа бірігіп, біртұтас халық атауы ретінде қабылданған” қырғыз бен қазақ этнонимдері қатар айтылады.^[5]

Дереккөздер

↑ [[Салахетдинова М.А., “Зафар-наме” Мукими// Письменные памятники и проблемы истории культуры народов Востока: XVҚ годичная сессия ЛО ИВ АН СССР (Доклады и сообщения по иранистике), ч. 2, М., 1982;]]
↑ [[Баранова Ю.Г., “Зафар-наме” Мукими о казахско-среднеазиатских отношениях на рубеже 70-х и 80-х годов XVҚ в. // Шелковый путь и Казахстан: Материалы научно-практической конференции, г. Алматы. 2 – 3 қыркүйек, 1998, А., 1999;]]
↑ [[Юдин В.П., Персидские и тюркские источники по истории казахского народа XV – XVҚҚҚ вв. //Центральная Азия в XҚV – XVҚҚҚ веках глазами востоковеда, А., 2001;]]
↑ Абусеитова М.Х., Баранова Ю.Г., Письменные источники по истории и культуре Казахстана и Центральной Азии в XҚҚҚ – XVҚҚҚ вв., А., 2001.
↑ "Қазақ Энциклопедиясы",4 том 3 бөлім

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] [[Салахетдинова М.А., “Зафар-наме” Мукими// Письменные памятники и проблемы истории культуры народов Востока: XVҚ годичная сессия ЛО ИВ АН СССР (Доклады и сообщения по иранистике), ч. 2, М., 1982;]]

[2] [[Баранова Ю.Г., “Зафар-наме” Мукими о казахско-среднеазиатских отношениях на рубеже 70-х и 80-х годов XVҚ в. // Шелковый путь и Казахстан: Материалы научно-практической конференции, г. Алматы. 2 – 3 қыркүйек, 1998, А., 1999;]]

[3] [[Юдин В.П., Персидские и тюркские источники по истории казахского народа XV – XVҚҚҚ вв. //Центральная Азия в XҚV – XVҚҚҚ веках глазами востоковеда, А., 2001;]]

[4] Абусеитова М.Х., Баранова Ю.Г., Письменные источники по истории и культуре Казахстана и Центральной Азии в XҚҚҚ – XVҚҚҚ вв., А., 2001.

[5] "Қазақ Энциклопедиясы",4 том 3 бөлім

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]