Шайбани әулеті

Шaйбани әулеті (өз. Shayboniylar) — өзбек билеушілері (1500 – 98). Шaйбани әулеті Шыңғыс ханның тұңғышы Жошының бесінші ұлы Шайбаннан тарайды. Әулеттің негізін салушы Әбілхайыр ханның немересі, шаһ Будақ сұлтанның баласы Мұхаммед Шайбани хан Дешті Қыпшақ даласы үшін болған соғыста қазақ және ноғай билеушілерінен жеңілгеннен кейін 1500 жылы Мәуереннаһр мен Хорасанды басып алып, өз билігін орнатты.

Шайбани әулеті
өзб. Shayboniylar
Елі Шайбани мемлекеті

Бұхара хандығы

Негізін салушы үйі Шибан әулеті
Титулдары Бұхара хандығының ханы,

Мәуереннаһр ханы,
Өзбек ханы,
Сұлтан

Негізін салушысы Мұхаммед Шайбани
Соңғы билеушісі II Пирмұхаммед хан
Негізі салынған жыл 1500 жыл
Құлауы 1601 жыл
Ұлты Өзбектер
Кейінгі әулет өкілдері Аштархан әулеті
A.
Мұхаммед Шайбани

Бірақ 1510 жылы Иран шаһы Сефеви әулетінен шыққан I Ысмайыл оны Мерв түбінде талқандады. Шайбани ханның мұрагері Күшкүнжі хан (1510 – 30) өліп, оның ұлы Әбу Саидтың (1530 – 33) билігінен кейін мемлекет басына немересі Ұбайдолла хан (1533 — 39) келді.

Шaйбани әулетінің билеушілері өздерін Темір әулетінің мұрагерлері деп есептеді.

Әулеттің ең көрнекті өкілі Абдулла хан болды. Оның қаза табуы және баласы Абд әл Мүминнің өлтірілуімен Шайбани әулеті биліктен кетті. Оның соңғы өкілі Пір Мұхаммед ҚҚ-нің өзі де билік үшін қырқысу соғысында қаза тапты. 1599 жылы билікке Аштархан әулеті келді. Бұл Жошының Орда деген баласынан тарайтын және шешесі жағынан Шайбани әулетімен байланысатын жаңа өзбек әулеті еді.[1]

Сілтемелер

өңдеу

Дереккөздер

өңдеу
  1. Қазақ Энциклопедиясы, 9 том 18 бөлім

Әдебиет

өңдеу
  • Босфорт КӨЛІЭ. Мусульманские династии, М., 1971.