Шайбани әулеті

Шaйбани әулеті (өз. Shayboniylar) — өзбек билеушілері (1500 – 98). Шaйбани әулеті Шыңғыс ханның тұңғышы Жошының бесінші ұлы Шайбаннан тарайды. Әулеттің негізін салушы Әбілхайыр ханның немересі, шаһ Будақ сұлтанның баласы Мұхаммед Шайбани хан Дешті Қыпшақ даласы үшін болған соғыста қазақ және ноғай билеушілерінен жеңілгеннен кейін 1500 жылы Мәуереннаһр мен Хорасанды басып алып, өз билігін орнатты.

Шайбани әулеті өзб. Shayboniylar
Негізгі әулеті	Шибан әулеті
Елі	Шайбани мемлекеті Бұхара хандығы
Құрылды	1500 жыл
Негізін салушысы	Мұхаммед Шайбани
Соңғы басшысы	II Пирмұхаммед хан
Титулдары	Бұхара хандығының ханы, Мәуереннаһр ханы, Өзбек ханы, Сұлтан
Ұлты	Өзбектер
Биліктен құлауы	1601 жыл
Ізбасар әулеті	Аштархан әулеті

Мұхаммед Шайбани

Бірақ 1510 жылы Иран шаһы Сефеви әулетінен шыққан I Ысмайыл оны Мерв түбінде талқандады. Шайбани ханның мұрагері Күшкүнжі хан (1510 – 30) өліп, оның ұлы Әбу Саидтың (1530 – 33) билігінен кейін мемлекет басына немересі Ұбайдолла хан (1533 — 39) келді.

Шaйбани әулетінің билеушілері өздерін Темір әулетінің мұрагерлері деп есептеді.

Әулеттің ең көрнекті өкілі Абдулла хан болды. Оның қаза табуы және баласы Абд әл Мүминнің өлтірілуімен Шайбани әулеті биліктен кетті. Оның соңғы өкілі Пір Мұхаммед ҚҚ-нің өзі де билік үшін қырқысу соғысында қаза тапты. 1599 жылы билікке Аштархан әулеті келді. Бұл Жошының Орда деген баласынан тарайтын және шешесі жағынан Шайбани әулетімен байланысатын жаңа өзбек әулеті еді.

Сілтемелер

• Моғолстан
• Ақ орда
• Мұхаммед Шайбани

Әдебиет

• Босфорт КӨЛІЭ. Мусульманские династии, М., 1971.