Ибадилік

Ибадилік. Сыффын соғысы және сот оқиғасынан кейін Хазіреті Әлидің ордасынан бөлініп, Харуе деп аталатын жерде Хуркус бин Зухейірдің басқаруымен билік құрған харижилер көптеген бөлінуші ұғым мен көзқарастарды мұсылман қоғамына таралған.

Харижилер өз көзқарастарын қолдамайтындарды «кәпір», олардың өмір сүрген жерін «күпірлік елі» (дару л-куфр) деп санаған. Өздерінің ғана шын мұсылман, тұ- ратын жерлерінің Ислам елі (дару л-Ислам) екендігін айтқан. Өздерінің көзқарастарын қолдағанымен, бірігіп көтеріліске (хуруж) шықпағандарды және өздеріне қосылмағандарды «кәпір» деп жариялан, олармен соғысуды қолдады.

Ибадилік анағұрлым қарапайым көзқарастарға ие. Қазіргі кезде Араб түбегінде Оман, Солтүстік Африка, Ливия, Тунис пен Алжир, Мадагаскарда өмір сүріп жатқан ибадилердің көзқарасы бойынша олардың мазһабтарында болмағандар кәпір емес, бірақ «ниғмет күпірінде». Яғни, шірк (серік қосу) күпірлігінде емес, ниғмет күпірлігінде. Ақыретте тозаққа барып, азап шегеді. Бұл жағдайлардан құтылу үшін ибадилерге қосылып, тәубаға келу керек.

Ибадиліктің көзқарасы бойынша иман мен Ислам біртұтас, сондықтан іс-әрекет иманның бір бөлігі болып табылады. Яғни, ғибадаттар мен іс-әрекеттер иманнан. Сол себептен Құран бұйрықтарын орындамаған немесе тыйым салған нәрселерінің бірін жасаған адамды иманнан шыққан деп санаған. Сонымен бірге Ибадилік уақыт өте келе көзқарастарын өзгертіп, үлкен күнә жасаған мұсылманның мүшрік емес, «ниғмет күпірлігін» жасағанын айтып, оның тәухид мүшесі екенін көрсеткен.

Аллаһқа иман, илаһи сипаттар, Нубубийя (Пайғамбарлық), қиямет, тағдыр сенімдеріне «Әхли сунна уәл жамағат» пен бірдей көзқарастарға ие Ибадилер Аллаһтың көрінуі (руйятуллах), имамдық (ел басшылығы) мәселелерінде ерекшеленеді. Аллаһтың ақыретте көрінбейтінін және ел басшылығының Құрайыш қолында емес екендігін қолдайтын пікірге ие.

Ибадилер өз мазһабтарындағыларды дос (әхли-уалаят), қалғандарын дұшпан (әхли барает) деп жариялайды.