Идентити (философия)
Идентити (лат. identitas - "бірдейлік", "біртектілік", "сәйкестік", "ортақтық", ағылш. identity) — Философияда бұл ұғым әрбір нәрсенің өзіне тән сапалық және сандық қасиеттерінің тұтастай алғанда өз-өзімен бірдейлігі.[1][2]
Заттарды идентитилі (identical) деу олардың бірдей екенін айту. "Идентити" мен "бірдейліктің" мағынасында ортақтық бар; екеуі де индентитилі. Дегенмен, олардың басқа мағыналары да бар, әсіресе идентити ұғымының мәдени, әлеуметтік, псхиологиялық, математикалық мағыналары бар. Әдетте сапалық және сандық идентити арасындағы айырмашылыққа назар аударылады. Сапалық идентитиі бар заттар ортақ қасиеттерді бөліседі, олар сапалық жағынан азды-көпті бірдей болуы мүмкін.
Идентити ұғымы көптеген философиялық мәселелерді қоздатты. Мысалы, ажыратылмастық идентитиі (identity of indiscernibles) мәселесі: егер х пен у барлық қасиеттерін бірдей бөліссе, олар бір, және бірдей нәрсе ме?; сондай-ақ мысалы, уақыт өте өзгеру мен тұлғалық идентити мәселесі: мәлім уақыттағы х тұлға және кейініректегі у тұлға бір адам болатын жағдайды қалай түсінеміз?; тб. Сапалық идентити мен сандық идентитиді ажырата білу маңызды. Мысалы, анасы қарап тұрғанда бірдей велосипедтері бар екі баланың жарысқа қатысқанын алайық. Екі бала бір мағынада бірдей велосипедке ие, бұл сапалық сәйкестік боламын; екінші мағынада екеуінің анасы бір, бұл сандық сәйкестік.[3]
Философиялық идентит ұғымы психология және әлеуметтік ғылымдарда кездесетін идентити ұғымдарынан ерекшеленеді. Философиялық тұжырымдама қатынасқа қатысты, атап айтқанда, егер тек егер х пен у бір нәрсе, немесе бірдей нәрсе болған кездегі өзара идентитилі қатынасқа қатысты (яғни, егер тек егер x = у болғанда). Социологиялық түсініктегі идентити, керісінше, адамның өз-өзін түсінуііне, әлеуметтік әйгіленісіне, және жалпы алғанда, адамның бірегей (unique) ететін, немесе өзгелерден сапалық ерекшелендіретін тұлғалық аспектілеріне (мысалы, мәдени идентити, гендерлік идентити, ұлттық идентити, желілік идентити, және идентити қалыптастыру процестері) қатысты. Соңғы уақытта идентити барынша ұғымдандырылып (conceptualized), адамның экологиялық өмір торындағы орнын көрсете бастады.[4]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Stanford Encyclopedia of Philosophy: "Identity", First published Wed 15 Dec 2004; substantive revision Sun 1 Oct 2006.
- ↑ identity // The Cambridge Dictionary of Philosophy — Cambridge University Press, 1999.
- ↑ Ontologie: 4 Aktuelle Debatten und Gesamtentwürfe // Enzyklopädie Philosophie — Meiner.
- ↑ Routledge Handbook of Ecocultural Identity — London: Routledge.