Инктердің жоғалған қаласы

Бүгінгі күндері саяхатшы Кускодан Мачу-Пикчуге дейінгі жүздеген километрді пойызбен және автобуспен бар-жоғы бірнеше сағаттың ішінде жүріп өтеді. 1911 жылы америка тарихшысы және археологі Хайрем Бингем қазіргі кезде әйгілі кирандыларға айналған жерге Урубамба өзенінің арнасын бойлай бес күн жүріп жеткен еді.

Мачу-Пикчу қаласы

Ол испандықтар инкілер империясын бағындырудың алдында 1572 жылы қиратқан қала-қамал Вилькабамбуды таптым деп есептеді. Өзін баурап алған таңдануды ішінара білдіруге тырысқан Бингем кейінірек: "Бұл адам сенгісіз түске ұқсас болды", — деп жазды.

Шындық

Біздің заманымыздың ғалымдары Бингем, шындығында, Вилькабамбуға емес, Мачу-Пикчуге жеткен деп есептейді. Мачу-Пикчудің тамаша сақталуының өзі онда конкистадорлардың болғанына күмән келтіреді. Олар өздері кездестірген кез келген елді мекенді талан-таражға салып тонайтын. Оның үстіне бұл қала жаулап алушылардың барлық оқиғалар қамтылған хроникаларында еске алынбайды. Бингемнің отряды Мачу-Пикчуді бақытты оқигаға бола тапты. Демалу үшін өзен каньонына тоқтаған археологтер жергілікті бір шаруаны кездестіреді. Ол айналаны қоршаған таулардың біріндегі ежелгі қаланын қирандылары туралы әңгімеледі. Жергілікті түрғындар оны Мачу-Пикчу деп атайды екен ("ескі шың").

Бингем естігендеріне күдікпен қарағанмен, келесі күні шаруадан өзін сол тауға апаруын өтінді. Жолбастаушыныц соңынан ерген Бингем мен оның адамдары тау беткейімем джунгли нуларын жара отырып, жоғары өрлей берді.

Ақырында Урубамба аңғарынан 600 м биіктіктегі тау қырқасына жетер-жетпесте олар ұзындығы бірнеше жүздеген метр болатын тас төселген террасаны көрді. Ары қарай ақ гранит шомбалдарынан қаланған қабырғалар кетіпті. Оларды өсімдіктердің қалың жамылғысы жауып жатса да, оны салған құрылысшылардың таңданарлығы шеберлігі көрушілерді бәрібір де қайран қалдырды, Кейінірек Бингем: "Сол кездің өзінде-ақ мен бұл қабырға мен үңгір үстіндегі жартылай дөңгелек храмның дүние жүзіндегі ең үздік тас құрылыстарынан ешқандай қалыспайтынын еміс-еміс сезінген едім",—деп жазды. МачуПикчу барлық жағынан ерекше ескерткіш болып шықты оны салған құрылысшылар темір құрал-саймандарды жегіс малын да қолданбапты. Олар тіпті дөңгелекті білмеген.

Бір жыл өткен соң Мачу-Пикчуге қайтып оралып оны нудан тазартып, қазба жұмыстарын жүргізбек болған Бингем алаңдардың көп қабатты кешенін, су бөлетін каналдарды, моншаларды, аулаларды, тұрғын үйлер сарайлар мен храмдарды тапты. Ғимараттар орасан үлкен гранит шомбалдарынан арасы ерітіндімен біріктірілмей қаланған екен. Шебер өңделген тастар бір-бірінің үстіне олардың арасына пышақ жүзі өтпейтіндей етіп жымдастыра қойылған.

Табиғаты

Әрбір шомбал әр түрлі бұрыштармен қашалған. Өз орнына жайғасқан соң ол көршілерімен бас қатырар суретті қүрайтын бөлшектер тәрізді үйлесе кеткен. Қалаудың мұндай әдісі қабырғалардың беріктігін анағұрлым арттырды. Мұның жер жиі сілкінетін Анды таулары үшін маңызы зор болды.

Екі тауды Мачу-Пикчу мен Уайана-Пикчуді жалғастыратын қырқада орналасқан қала қорғаныс үшін тамаша бейімделген. Биік құз жартастардан Урубамба тар аңғарының тамаша көрінісі ашылады. Аңғармен осы арадан 110 км жерде орналасқан ескі астанасы — Кускаға қарай жау әскері өтуге тиіс. Мұндай жағдайдың стратегиялық артықшылықтары толық көлемінде пайдаға асырылды. Мұны көлемін Риммен салыстыруға болатын империяны кұрушылардан күтуге обден болатын еді.

Мачу-Пикчудің негізі шамамен XV ғасырда қаланған. Қаланы дінбасылар, ақсүйек инкілер мен қызметкерлер — барлығы 1000-ға жуық тұрғын мекендеген болуы керек. Инкілер мемлекетіндегі қатаң иерархия әрбір адамның міндеттерін, құқықтары мен артықшылықтарын нақты анықтап берді. Қарапайым халықтың сыйықсыз тас баспаналары төменгі террасаларда орналасса, ақсүйектердің үйлері мен қоғамдық ғимараттар неғұрлым биік жерлерге орналастырылған. Қаладан батысқа қарай өзінің қарапайымдылығымен таңдандыратын қасиетті Интиуатана "Күн байланатын баған" орналасқан. Оның алдында екі храм - Үш терезе храмы мен Күн храмы тұр.

Бұл құрылыстар да қатаң қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Бастапқыда олардың төбесі жабылмаған тәрізді, бұл абыздарға аспан денелерін бақылауға мүмкіндік берген.

Діні

Инктер пұтқа табынушылар болды. Олар Күнге де, Айға да табынды. Күн Құдайы — Инти бәрінен құрметтірек болды. Ол барлық инктердің атасы болып есептелді. Одан империя билеушілері таралды. Инти Мама Килья атты Ай Құдайының күйеуі және ағасы болды.

Барлығының байыбына барсақ, Мачу-Пикчуді оның тұрғындары 1572 жылы испандар Кусконы басып алғанға дейін тастап кеткенге ұқсайды. Бірақ тұрғындардың қаланы аяқ астынан тастап кетуге не нәрсенің мәжбүр еткені белгісіз. Инктердің бәсекелес тайпаларының арасында тұтастай елді мекендердің қирауына әкеп соғатын соғыстар жиі болып тұрды. Өзара қырқысу соғыстары немесе жойқын жұқпалы аурудан Мачу-Пикчу тұрғындарының жойылып кетуін де естен шығаруға болмайды. Қаланы оба жайлап, өкімет орындарының ол жерге қоныстануға мүлдем тыйым салуы да мүмкін. Нағыз шынайы себеп жұмбақ болып қалатынға үқсайды, бірақ Мачу-Пикчу қүпиясы ақыл-ойды толқытуын және осы бір ежелгі қалаға қызығушылықты арттыруын жалғастыра түсуде.

Куско қаласы