Иранға қарсы санкциялар

Иранға қарсы экономикалық санкциялар — көптеген елдердің үкіметі Иранға орнатқан экономикалық санкциялар (сауда шектеулер) жүйесі. 1950 жылдардағы Британ елінің Иранның мұнай өнімдеріне бойкоты Иранның британ үкіметінің қол астындағы «Ағылшын-ирандық мұнай компаниясын» мемлекеттендіргеніне жауап еді. АҚШ үкіметі бұл байкотты қолдады. Британ экономикасына үлкен әсері болғандықтан, Уинстон Черчилль үкіметі америкалық үкіметпен бірге мемлекеттендіруді бастаған тұлғаны, Иран премьер-министрі Мохаммад Моссадекті, тақтан түсіруді шешті. 1979 жылы Иранда Исламдық төңкеріс болды. Одан кейін елден төңкеріске дейін қашып кеткен Мохаммед Реза Пехлеви шах АҚШ-ынан саяси баспана алуы мүмкін деген өсектер пайда болды. Осыған байланысты бір топ Иран азаматтары Тегерандағы америкалық елшілікті жаулап алды, 52 дипломатты қолға түсірді, АҚШ лезде ирандық авуарлар мен банктегі алтын қазынаны тұрақтандырды. Санкциялар АҚШ компаниялары мен азаматтарына Иранмен бизнес жүргізуге немесе ирандық, соның ішінде мұнай-газ саласындағы, бірлескен кәсіпорындармен жұмыс жүргізуге тыйым салды. 1980 жылы Ирак елінің әскерінің Иранға басып кіруінен кейін АҚШ Иранға қарсы санкцияларды күшейтті. 1984 жылы енгізілген санкциялар ұлтаралық финанстық ұйымдардың Иранға кредит беруіне және барлық елдердің Иранға қару сатуга немесе кез келген көмек көрсетуге шектеу қойды. 1987 жылы АҚШ пен Иран арасындағы тауар алмасуға тыйым салынды. Осы жылы ирандық және америкалық кемелер арасында бірінші рет әскери қақтығысу болды. 1995 жылы тұңғыш рет санкцияларға босаңдық жасалды: Клинтон нұсқауы бойынша Иранда америкалық тауарларды үшінші елдер арқылы сатуға рұқсат етілді. 1996 жылы АҚШ Конгрессі жаңа санкциялар туралы заң шығарды. Бұл заңда Иран энергетикасына 20 миллионнан артық қаржы салған кез келген елге келесі санкциялар орнатылады деп айтылған:

• - Банкаралық әрекетке тыйым салу;
• - АҚШ-ына жабдықтарды экспорттауды бұзған компания лицензияларына тыйым салу;
• - Америкалық банкттерден 10 миллион доллардан артық кредиттерге тыйым салу;
• - Америкалық үкіметтен борыштық міндеттерді сатып алуға тыйым салу;
• - Америкалық компанияларға берілген мемлекетке жабдықтарды импорттауға тыйым салу.

2012 жылы Иран үкіметі батыс елдерінің санкцияларына жауап ретінде АҚШ пен Ұлыбританияға, ал 2013 жылдың басынан Еуроодаққа мұнайды сатуды тоқтатты.

Дереккөздер:

Haidar, J.I., 2015. Sanctions and Exports Deflection: Evidence from Iran. Paris School of Economics, University of Paris 1 Pantheon Sorbonne, Mimeo.