Исфаһан (остан)

Исфахан останы (парсы: استان اصفهان‎ Ostān-e Esfahān‎) — Иранның 31 останының бірі. Иранның орталық бөлігінде орналасқан, Құм, Орталық, Лұрстан, Чахармақал және Бахтияри, Кугилуя және Буйир-Аһмад, Парс, Язд, Оңтүстік Қорасан, Симнан остандарымен шекаралас. Әкімшілік орталығы - Исфаһан қаласы.

Тарихы

Кашан — останның мәдени құндылықтарының бірі. Суретте Аға Бозорг мешіті.

Исфаһан облысы ғасырлар бойы әртүрлі өркениеттер мен үкіметтерге, сонымен қатар оқиғаларға куә болды. Бұл облыстағы тарихи ескерткіштер мен ғимараттар өнер иелерінің күнделікті талпыныстары мен олардың әдемі де атақты туындыларынан сыр шертіп, бұларды сипаттаған тарихшылар мен саяхатшылардың және археологтардың жағымды естеліктерін қайта жандандырады.

Исфаһан останы Иранның халық көп қоныстанған остандарының бірі болып саналады. Исфаханның тарихы б.з.д. 3-мыңжылдықтан басталады. Сондықтан бұл жерде әртүрлі тарихи кезеңдерден құнды естеліктер қалған. Исфаһан останында белгілі бір дәуірлерде салынған 6 мың тарихи еркерткіш бар көрінеді. Олар сол заманның салтанатты көрінісі болып табылады. "Нақш-е джахан" алаңы сияқты тарихи ғимараттарының құнды архитектурасының арқасында Исфаһанның кейбір тарихи ескерткіштері БҰҰ-на қарасты ЮНЕСКО ұйымының мәдени мұра тізіміне тіркелді. Мешіттер, тарихи сарайлар, ежелгі отқа табыну орындары, салтанатты бақтар, тарихи керуен сарайлар, ежелгі үйлер мен бірегей ғимараттар, көптеген базарлар сияқты тарихи құнды ескерткіштер Исфаһан останының көрнекті орындары болып табылады. Ескерткіштер осы останның әртүрлі аудандарында шашырай орналасқан және олар мәдениет сүюшілер мен саяхатшылардың назарын аударуда.

Табиғаты мен географиясы

Исфахан останының тарихи және табиғи көрнекті жерлерінің көптігі оны басқа остандардан ерекшелендіреді. Сөйтіп оның басқа остандар арасында шоқтығын биіктетіп, тартымды етіп көрсетеді. Исфаһан останының орталығы Исфаһан қаласының остан тарихындағы маңызы өте жоғары.

Исфаһан останы ауа райы тұрғысынан үш белдікке бөлінеді: жерортатеңіздік, далалық және жартылай далалық. Мұндағы жылдық жауын-шашын мөлшері 150-350 мм-ді құрайды. Бұл остан табиғат жағынан Иранның орталық таулы қыраты мен Иранның солтүстік-батысынан басталатын Загрос тауларының шығыс етегінің арасында орналасқан. Онда бірнеше таулы және жазықты аудандар бар.

"Дарме", "Динаркуһ", "Каркас" және "Саффе" таулары Исфаһан останындағы маңызды биіктіктер болып саналады. Иранның таулы қыраты орталығындағы ең маңызды өзен - Заяндеруд өзені осы останды басып өтеді. Заяндеруд өзенінің бастауынан сағасына дейін көптеген бұлақтар ағып жатқандықтан "туушы өзен" деген атпен әйгілі болып кеткен. Бұл өзен Загрос тауларының солтүстік-шығысынан бастау алады. Өзеннің ұзындығы кем дегенде 420 км, ені жазық жерлерде 10-20 м, ал Исфаһан қаласында 800 м-ге дейін жетеді. Өзенді басынан аяғына дейін жағалай жасыл орман өседі. Бұл ормандар әдемілік, тазалық, ауа райының жағымдылығы тұрғысынан өзеннің айналасына ерекше тартымдылық береді. Заяндеруд өзенінің жағалауы Исфаһан останының ойын-сауық орталықтары мен көрнекті жерлерінің бірі болып саналады.

Исфаһан останы тау, дала мен алқаптардан тұратын әртүрлі географиялық жағдайға ие. Бұл жерлер ерекше тіршілік ортасын қалыптастырумен қатар, табиғи әдемілік тұрғысынан Иранның өте тартымды көрнекті жерлерінің қатарына жатады. Натанздағы Каркас таулары, Фаридандағы таулы қыраттардың шыңдары, Феридуншахр мен Самирам таулары, Исфаһанның оңтүстік‑шығысындағы Кулаһқази таулары, Исфаһанның солтүстік‑батысындағы Құмешлу және Муте қорықтары, Исфаһанның шығысындағы Гавхуни көлшігі – осының барлығы Исфаһан останындағы ең маңызды табиғи тіршілік орталары болып саналады. Бұл жерлерде экономикалық жұмыстар жүргізілмеген. Олар табиғи экосистема ретінде сақталып қалған.

Табиғи қорықтар

Муте қорығы қысы суық, жартылай ылғалды аймақта 220 мың га жерді алып жатыр. Бұл қорық топографиялық құрылымы жағынан кең әрі жазық алқаптарға толы. Бұл алқаптар қыраттар арқылы бір‑бірінен бөлініп жатыр. Бұл қорықта өсімдіктердің түр‑түрі өседі. Оның ішінде бидай сынды дәнді-дақылдар, рауғаш сынды шөптер және басқа да әртүрлі бұталар бар. Муте қорығы еліктердің мекендейтін жері болғандықтан, ерекше маңызды. Әйтсе де ол жерде өте сирек кездесетін аңдар мен құстардың басқа түрлері де кездеседі.

Құмешлу қорығы қысы салыстырмалы түрде суық, жартылай ылғалды аймақта шамамен 50 мың га жерді алып жатыр. Бұл қорық топографиялық құрылым жағынан көптеген биіктіктер мен сайлы төбелерден тұрады. Бұл төбелерді әртүрлі бұталар мен шөптер басып жатыр. Құмшелу қорығы жабайы арқарлар мен қойлардың мекендейтін негізгі аймағы болғандықтан, ерекше маңызды. Бірақ бұл қорықта қырғи, құзғын, қаршыға сияқты құстарды көруге болады.

Кулаһқази қорығы қысы салыстырмалы түрде суық, ыстық әрі құрғақ аймақта шамамен 50 мың га жерді алып жатыр. Бұл қорық топографиялық құрылымы жағынан "Кулаһқази" және "Маһнешан" деп аталатын екі өркешті қырат пен салыстырмалы түрде жазық бірнеше алқаптан тұрады. Бұл қорықта да әртүрлі бұталар, дәрілік шөптер, дәнді-дақылдар мен ағаштар өседі. Кулаһқази қорығы қабылан пен бөкеннің мекендейтін негізгі аймағы болғандықтан, ерекше маңызды. Бірақ онда басқа да әртүрлі аңдар мен құстар тіршілік етеді.

Остан халқы

Исфахһан останында әртүрлі ұлттар өмір сүреді. Остан халқының көбі басқа да орталық остандардағы сияқты парсы тілдес болып табылады. Останда тұратын бахтиярлар мен әзірбайжандықтар өздерінің лур және әзери тілдерінде сөйлейді. Осы останда яхуди, армян және зартушт сияқты діни азшылықтар өмір сүреді. Исфаһан останының ауа райы қолайлы, жасыл алқапты жерлері мол болғандықтан, жылдың 4-5 айында онда Иранның кейбір көшпелі тайпалары қоныс тебеді. Бахтияр мен қашқай тайпалары жыл сайын ерте көктемнен бастап Исфаһан останының жасыл алқаптарында киіз үй тигіп, мал жайлайды.

Шаруашылығы мен өнеркәсібі

Исфаһанның Иранның оңтүстігі мен солтүстігін бір-біріне жалғастырып тұратын географиялық орталықта орналасуы останға ерекше жағдай сыйлады. Табиғи және стратегиялық ерекшеліктеріне байланысты бұл остан жоғары өнеркәсіптік мүмкіндіктерге ие. Остандағы өнеркәсіп түрлерінің көптігі Исфаһанды Иранның ең үлкен өнеркәсіп орталықтарының біріне айналдырды. Исфаһан өнеркәсіп саласы бойынша Ирандағы екінші остан болып табылады.

Осы останда Иранның темір балқытатын ең маңызды зауыты, "Мүбараке" болат өндіру кешені, Иранның полиакриль өнеркәсібі, мата тоқу және тері илеу фабрикалары, азық-түлік, дәрі-дәрмек, гигиеналық заттар өндірісінің цехтары мен бөлімшелері орналасқан.

Исфаһан останы өнеркәсіптік қабілетпен қоса, ауыл шаруашылығы саласында жоғары мүмкіндікке ие. Исфаһанда бау-бақшалар мен егіс алқаптары жақсы дамыған. Чахармахал және Бахтияри останындағы Кухрангтан бастау алатын Заяндеруд өзені Исфаһан қаласындағы егін шаруашылығының сапасы мен санын айқындайтын ең маңызды фактор болып саналады. Исфаһан останындағы дәнді-дақылдар, күріш, темекі, шафран, жүзім, қарбыз, қауын, анар, алма, айва, шабдалы сияқты ауылшаруашылық өнімдер баршаға әйгілі. Исфаһан жеміс-жидектерді экспортқа шығаратын остандардың бірі болып табылады. Айва, алмұрт, алма мен шие осы останның экспортқа шығарылатын тауарларының қатарына жататын ең маңызды жемістер болып табылады.

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Isfahan Province

• Province of Esfahan on Iran Chamber Society
• Official website
• Esfahan Travel Attractions Мұрағатталған 28 наурыздың 2010 жылы.
• Isfahan Cultural Heritage Organization Мұрағатталған 6 ақпанның 2005 жылы.
• Isfahan Province Department of Education Мұрағатталған 24 қарашаның 2005 жылы.
• Isfahan information and pictures Мұрағатталған 3 қазанның 2008 жылы.
• Naein News Мұрағатталған 27 қыркүйектің 2009 жылы.