Италиялықтар

Италиялықтар (өзд. атауы – италиани) – ұлт, Италияның байырғы халқы. Жалпы саны – 68 млн. адам (1995), Италияда 55 млн., Еуропада 2,9 млн., Америкада 8,2 млн., Австралияда 300 мың, Африкада 100 мың италиялықтар тұрады. Италиялықтардың құрамында сицилиялықтар, сардиндер, венеттер, лигурлар, калабрилер, ломбардылар, пьемокттар, госкандар секілді субэтностық топтар бар.

Тілі

Антропологиялық жағынан италиялықтар еуропа нәсілдің үнді-жерортатеңіздік түріне жатады. Италиялықтардың тілі үндіеуропа тілдері шоғырының роман тобына жатады және үш диалектіге бөлінеді. Әдеби тілі 14 ғасырда Флоренция диалектісі негізінде қалыптасқан. Ал жазуы латын әліпбиіне негізделген.

Діні

Италияндықтар христиан дінінің католик тармағын ұстанады. Дінге қатысты мейрамда пұтқа табынушылық кезіндегі салт-жоралардың қалдығы байқалады.

Тарихы

Б.з.б. 1-ші мыңжылдықта Италияны ерте заманғы итали (италик) тайпалары (қазіргі Италиктер) қоныстанған. Олардың бірі – Лация аймағын мекендеп, Римнің негізін қалаған латиндер б.з.б. 6-2 ғасырларда басқа итали тайпаларын және түбектің солтүстігін мекендеген этрускілерді, лигурлерді, венеттерді, кельттерді, түбектің Оңтүстік мен Сардиния, Сицилия, Корсика аралдарын қоныстанған гректерді, карфагендер мен сикулдарды бағындырды. Б.з.б. 1-2 ғасырларда латын тілі сол тайпалардың бәріне ортақ тіл болып үлгерді. 6-10 ғасырларда Италияның жеке облыстарын византиялықтар, франктер, арабтар, нормандар жаулап алды. Әр дәуірде остгот, лангобард, т.б. герман тайпалары көшіп келіп қоныстанды. Осы аталған тайпалардың араласып кетуінен 11-13 ғасырларда біртұтас Италиялықтар этностық бірлігі қалыптасты. 19 ғасырда Италиялықтар ұлтқа айналды.

Құдықтың жанында италяндық қыз.

Кәсібі

Италиялықтардың негізгі кәсібі – жыртпалы егістік, жүзім плантациясы, зәйтүн ағашын өсіру, бау-бақша мен цитрус жемістерін өндіру. Картоп, қант қызылшасы, темекі егілді. Қосымша мал шаруашылығымен (мүйізді ірі қара, қой мен ешкі, шошқа) шұғылданады. Италиялықтардың жартысынан астамы қалалы жерде тұрып, халыққа қызмет көрсету саласында, өндіріс орны мен өнеркәсіпте еңбек етеді. Тұрғын үйлерін, көбінесе, таспен, кірпішпен қалап тұрғызады. Ерте заманнан жеткен дөңгелек пішінді құрылыстар (трулли), жеке бау-бақшалары (корти) сақталған. Екі-үш қабатты үйлердің астыңғы қабаты шаруашылық жұмысына арналған, үстіңгі қабаты тұрғын жай.

Мәдениеті

Ұлттық киімдерін мереке күндері ғана киеді. Әйелдер кең тігілген ұзын белдемше, қысқа жеңді кофта, алжапқыш (корсаж), орамал, желбегей жамылғы джакетта мен джубетто киеді. Ерлер қысқа шалбар, жеңі ендіре тігілген жейде, қысқа күртеше, қалпақ киеді.
Ұлттық тағамы – жеміс пен көкөніс, макарон, сыр. Балық пен ет тағамдары да көп қолданылады. Түскі аста жеңіл шарап ішеді. Нан орнына кейде жүгері ботқасын жейді.
Тарантелла, сальтарелло, ломбарда, бергамаска аталатын ұлттық билері бар. Сазды аспаптары: гитара, волынка, свирель.
Туыстық жүйесі ағылшын тектес. Халық ауыз әдебиетінің түрлері көп. Оған эпикалық поэма, лирикалық өлеңдер (страмботти), лирикалық әндер (неаполитан әндері), т.б. жатады. Қыштан ыдыс жасау, кілем тоқу, ағашқа ою-өрнек салу сияқты сәндік қолданбалы өнері дамыған.

Қазақстандағы италиялықтар

Италиялықтар Қазақстанға негізінен өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап, нарықтық қарым-қатынастарға байланысты көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы италиялықтардың саны:

• 1970 жылы - 152 адам;
• 1979 жылы - 117 адам;
• 1989 жылы - 146 адам;
• 1999 жылы - 113 адам;
• 2009 жылы - 209 адам.