Италиян музыкасы

Италиян музыкасы - Италия музыкасының түп-тамыры Ежелгі Рим музыка мәдениетінен басталды.

VI ғасырда Рим Византиямен бірге литургиялық әннің даму орталығы болды. Милан архиепископы Амвросий антифондық әнұран айту тәжірибесін бекітті. VI ғасырдың соңында христиан литургиясы пайда болды, оның музыкалық (әуендік) жағы дұрысталды. Сол кезде Римде ашылған ән мектебі ("Схола канторум") өзінше бір ән өнерінің академиясы болды.

VIII-XIV ғасырларда Италиян музыкасының дамуы

Арфа

VIII—IX ғасырларда әуендік стиль және григорияндық ән бірікті, бұған үлкен көңіл бөлген — ең ірі орта ғасыр музыкатанушысы (теоретик) Гвидо де Ареццо (XI ғасырда оның еңбектерінде көп дауыста айтудың түрлері жазылған). XIII ғасырдың соңына дейін Италия музыкасы (әуені) монодиялық болды. Бір дауыстан көп дауысқа өту Италияда XIII ғасырдың соңында, XIV ғасыр басында жүзеге асырылып, Италия музыкасының жаңа өрлеуінің негізі болды (бұл дөуір музыка трактаттарында Ars nove деп аталды). Бұл өнердің негізгі ошақтары Флоренция, Венеция, Падуя болды. Мадригал, качча, баллата көп дауысты Италия музыкасының жанрын білдіреді. Жоғары топ (зиялы) музыкасы рухани дүниеге әсер етті.

Ars nove дәуірінің көрнекті өкілдері: сазгер Джованни да Фиренце, Якопо да Болонья (бірінші рет үш дауысты кіргізді); Ф.Ландино, теоретик Маркетто Падуанский. XIV ғасырда аспапты әуен кең түрде дамыды. Сол кездегі аспаптар — лютня, арфа, фидель, флейта, гобой, труба, органның әр түрі.

XV-XVII ғасырлардағы Италиян музыкасының өркендеуі

Вивальди Антонио

XV ғасырда көп дауысты әнді (әуен) римдік католиктер айтты. Бұған ықпал еткен nana капелласында қызмет еткен Нидерланд мектебі. Сикстиндік капелла, қасиетті Петр (екеуі де Римде) соборының хор капеллаларында әр елдің ең жақсы (шіркеулік он) шеберлері жиналатын. XVI ғасыр Италия музыкасы Еуропа музыка мәдениетінде алдыңғы қатарда болды. Шіркеулік капеллалармен бірге, оның ошағы болып қолөнер цехтық бірлестіктер, әдебиет және өнерді сүйетіндердің үйірмелері жұмыс істеді. Ең ірі және көрнекті мектептер — Рим және Венеция мектептері болды. Рим мектептерінің сазгерлері жоғары сатыда дамыған полифониялық өнерді шығарды, мұнда Нидерланд мектебінің ең жақсы жетістіктері Ренессанс эстетикасының рухында болды. Рим мектебінің хор полифониясының шыңы гомофондык хаттардың дамыған элементтері бар Палестрин музыкасы болды.

Винициан мектебінің негізін қалаушы 35 жыл Сан-Марко соборының капелласын басқарған Нидерландлық А.Вилларт болды (1527). Бұл мектептің дамуы А. және Дж.Габриелли шығармашылығымен байланысты. Венециандықтардың өнері дыбыстық палитраларының кереметтігімен, ашық колоритті әсерлердің көптігімен ерекшеленеді. Көп хор принципі оларда кең дамыды. Венециандық сазгерлер аспапты музыканың жаңа түрінің дамуына ықпал етті. Аспаптардың құрамы көбейді. Бұл кезеңде виоланың классикалық түрі дамыды, скрипка кәсіби аспап болды. Ол ертеде халықтың тұрмыстык музыкасында белгілі болған. Ең басты аспап болып лютня мен орган қала берді. XVI ғасырға тән аспапты музыка жанры — ричеркар, фантазия, канцона, каприччо. А. және Дж.Габриелли ең алғашқы камералық ансамбльдің және оркестрлік музыка үлгілерін жасады. Әр түрлі аспаптық топтардың контрастық принципі барокко музыкасына тән, кейін келіп концерт жанрында дамыды.

Мадригал мектебі, Венеция мен Римнен басқа Миланда, Флоренцияда, Феррарда, Неапольде болды. Бұл жанрдағы жетістіктер (XVI ғасырда соңы — XVII ғасырда басы) Л.Маренцио, К.Монтеверди және Джезуальдо ди Веноза шығармашылығымен байланысты. Қайта өрлеу дәуірі Италиядағы музыкалық-теориялық ойлардың дамуына септігін тигізді. Жаңа уақыт гармониясын оқудың негізін қалаған Дж. Царлино. Италия музыкасының ең бай түрі — халық әндері мен билері (сальтарелло, форлана, тарантелла, сицилиан, т.б.). Халық музыкасы кәсіби музыка шығармашылығына әсер етті.

Операның пайда болуы

Миландағы әлемге әйгілі Ла-Скала

Соңғы Ренессанс дәуірінің музыка өнері Италия бароккосында көрініс тапты, жаңа жанр — опера пайда болуына байланысты. 1581 жылы В.Галилей "Ежелгі және жаңа музыка туралы диалог" деген пәлемикалық трактат жазды. Галилейдің ойларын 1570 жылда Флорентий камератасына біріккен бір топ ақындар, музыканттар және гуманист-ғалымдар қолдады. Бұл үйірменің кайраткерлері Я.Пери мен О.Ринуччини ең алғашкы "Дафна" және "Эвридика" (музыкасын жазуға 1600 жылы Дж. Каччини қатысты) операларын жазды. Кейінірек "Эвридика" операсына Дж. Каччини либретто жазды; ол "Жаңа музыка" деген бір дауысты мадригал мен ария жинағының авторы; өз операларына тән стилистикалық принциптерді дамытқан. Бұл мәнерге "жаңа стилъ" немесе "бейнелеу стилі" деген ат берілді. К.Монтеверди операға драматизмді кіргізді, оның шығармашылығының шыңы — "Помпейдің таққа отыруы" операсы. Венецияда операны бәрі көре алатын болды, ал 1637 жылы мұнда ең алғашқы "Сан-Кассиано" деген опера театры ашылды. Мифологиялық тақырыптың орнына тарихи сюжеттер, драмалық және батырлық, комедиялық және фарстық тақырыптар енді.

Римде комедиялық опера жанрының үлгілері пайда бола бастады ("Кезбе де үміттенеді" Моццокки және Мараццоли, 1636; "Жаман айтпай жақсы жоқ" Аббатини және Мараццоли, 1653). М.А.Чести операларында вокалды рөлдер көбейді. Оның "Алтын алма" (1667) операсы Еуропа елдерінде көрсетіле бастады. XVII ғасырда соңында Италия операсының дамуындағы негізгі рөл Неапольға ауысты. Неаполитандық опера мектебінің алғашкы ірі қайраткері Ф.Провенцале, бірақ оның негізгі басшысы А.Скарлатти болды. Ол опера-сериа түрінің типтік белгілерін бекітті. Ол ән айту және аспапты опера түрлерін байытып дамытты, сонымен қатар ол Италия операсының увертюраларын жасады. Операмен тығыз байланыста әдеби емес діни өнер — оратория жаңа жанры дамыды. Бұл Дж.Кариссими шығармашылығында өзіндік орын алды. Кейін А.Страделла ораторияға драмалық патетика элементтерін енгізді. Дж.Кариссими мен Л.Росси ораторияға туыс камералық кантата жанрының шеберлері болған. Шіркеулік музыка авторының ішінде Г. Аллегри, П.Aгостини, О.Беневолиді атап өтуге болады.