Ит мінез

Ит мінез – адам бойындағы жағымсыз қылықтар жиынтығы. Оған кертартпалық, құлықсыздық, бейшаралық, адамшылықтан ажыраған жексұрындық тән. Ит мінезді Абай: “Дүниеде өзіңнен көрген қорлығың аз болды ма? Өзіңнің қылған иттігің аз болды ма?” деп күйінішпен сипаттаған. Ит мінезділік адамның басқалармен тіл табыса алмауына, тіршілік көзінің табылмауына, тұрмыстың үйлеспеуіне негізгі себеп. Ит мінез түрлі сипаттарда көрініс беретіндігі Абай шығармаларында көрініс тапқан. Мысалы, ит қорлықты халқымыз адамның өмірден көрген ауыртпалығын, қайғы шегіп, жапа көргенін айтатын болса, Абай өзінің жан дүниесінің тебіренісін: “Қабыл көрсең көңілім жай, Тастап кетсең япырмай, Ит қор адам болар ма, Бұл жалғанда сорлыңдай”, – деп мұңаяды. Ит мінез ауыспалы мағынада қолынан іс келмейтін надан адамды анықтауға қолданылады. Мінездегі шыдамдылық пен төзімділікті, жанының қорлануына да азаптанбайтын адамды ит жанды деп атайды. Ондай адам ит салпақта жүріп, қорлық көрсе де, азапқа шыдап, азаматтық қасиетін жоғалтпайды. Өмір тіршілігінің қиындығын, азабын шегіп жүрген адамдарды иттену, итөлімі деп те атайды. “Қартайғанша қақақтап, бұл тәңірі атқан талмай ма. Иттеніп жүріп өлмей ме, Өлсе бәрі қалмай ма” (Абай). Ал “Ит өлімі” дейтін тіркес те адам өмірінің жиіркенішті, қадірсіз өлімін білдіретін жәйт. Сонымен Ит мінез адамның кісілік қасиеті мен азаматтық тұлғасын төмендететін келеңсіз қасиетке жатады.

Сілтемелер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том