КСРО Жоғарғы Кеңесі

Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Жоғарғы Кеңесі (КСРО Жоғарғы Кеңесі) – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағында (КСРО) және одақ құрамына кірген Социалистік Республикалардың Жоғарғы заң шығарушы органы (1936 – 88);

Жоғарғы Кеңес (Парламент)
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңес ғимараты
Жалпы мағлұмат
	Жоғарғы заң шығарушы орган
Құрылған уақыты	1938 жыл
Таратылған уақыты	1996 жыл
Орнына келген мекеме	Қазақстан Республикасының Парламенті

КСРО

КСРО Жоғарғы Кеңесі - КСРО-дағы мемлекеттік биліктің ең жоғары әрі бірден бір заң шығарушы органы болып саналды. Алайда, ол іс жүзінде Кеңес Одағы Коммунистік партиясының (КОКП) басшылығы қабылдаған шешімдерді құқықтық тұрғыдан қайталап, заңды құжатқа айналдырып отырды.

КСРО Жоғарғы Кеңесі депутаттары жалпыға бірдей тең және төте сайлау негізінде, жасырын дауыс беру жолымен төрт жыл мерзімге сайланды. Одақтық заңдар, мемлекеттік, шаруашылық және әлеуметтік-мәдени құрылыстың аса маңызды мәселелері бойынша шешімдер осы Жоғарғы Кеңес қабылдаған ресми құжаттар түрінде күшіне енді.

КСРО Конституциясы бойынша Жоғарғы Кеңестің құзырына, сондай-ақ, КСРО құрамына жаңа республикалар қабылдау, одақтас республикалар арасындағы шекараларға жасалған өзгертулерді бекіту және одақтас республикалардың құрамындағы жаңа автономиялық республикалар мен автономиялық облыстардың құрылымдарын бекіту жатқызылды.

КСРО Жоғарғы Кеңесі тең құқылы екі палатадан – Одақ Кеңесі мен Ұлттар Кеңесінен құралды. Одақ Кеңесі КСРО-ның барлық тұрғындарының жалпы мүдделерін, Ұлттар Кеңесі КСРО халықтарының ұлттық ерекшеліктеріне байланысты мүдделерін білдірді.

КСРО Конституциясы бойынша, Одақ Кеңесіне 300 мың адамнан 1 депутат, Ұлттар Кеңесіне әр одақтас республикадан 32, автономиялық республикадан 11, автономиялық облыстан 5, ұлттық округтен 1 депутаттан сайланды. 23 жасқа толған, сайлау құқығын жоғалтпаған КСРО-ның әрбір азаматы Жоғарғы Кеңеске депутат болып сайлана алды.

Екі палата тең құқықты болды: олар тең дәрежеде заң шығарушылық бастама құқығына ие болды; палаталардың сессиялары бір мезгілде басталып, бір мезгілде аяқталды. Палаталар арасында алауыздықтар туған жағдайда мәселені палаталардың өздері теңбе-теңдік негізде құратын келісім комиссиясы қарады. Ал комиссия келісімді шешімге келе алмағанда немесе оның шешімі палаталардың бірін қанағаттандырмаған жағдайда мәселе палаталарда екінші рет қаралатын болды, олар да келісімді шешім таппаған ретте КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы Жоғарғы Кеңесті таратып, жаңа сайлау тағайындауға тиісті еді.

КСРО Жоғарғы Кеңесін КСРО заңдарын шығару жөнінде айрықша құқықты пайдаланды. Ол заң шығарушылық қызметті екі түрде: тікелей заңдар қабылдау жолымен және сессиялар аралығында шығарылған заңнамаға өзгертулер енгізген КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының жарлықтарын бекіту жолымен жүзеге асырды. Заңдарға палаталар бойынша бөлек-бөлек дауыс берілді. Әр палатада жай көпшілік дауыс берілген жағдайда заң қабылданды деп есептелді. Конституцияға өзгертулер енгізу үшін әр палатада басым көпшілік дауыс (кемінде 2/3 дауыс) берілуі талап етілді. Сондай-ақ Конституция бойынша мке КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасын сайлау, КСРО үкіметін – КСРО Министрлер Кеңесін құру, КСРО Жоғарғы сотын сайлау, КСРО Бас прокурорын тағайындау жүктелді. Олар ресми түрде Жоғарғы Кеңес алдында жауапты болды және оған есеп беріп тұрды.

КСРО Жоғарғы Кеңесі сессияларында депутаттар КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының сессиялар аралығында шығарылған жарлықтары туралы баяндамаларын, КСРО Министрлер Кеңесінің баяндамаларын, т.б. тыңдады. Сондай-ақ КСРО үкіметіне немесе оның жекелеген мүшелеріне палаталардың тұрақты комиссиялары арқылы депутаттардың сұрау салуы жолымен де бақылау жасалды.

КСРО Жоғарғы Кеңесі қажет деп тапқан жағдайда кез келген мәселе бойынша тергеу және тексеру комиссияларын тағайындай алатын еді. Жоғарғы Кеңес сессиялары жылына кемінде 2 рет шақырылды. Жоғарғы Кеңес Төралқасы өз қалауы немесе одақтас республикалардың бірінің талап етуі бойынша кезектен тыс (төтенше) сессия шақыра алды. Жаңа сайланған Жоғарғы Кеңестің 1-ші сессиясында депутаттардың қатарынан КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы сайланды, ал әр палата – палатаның отырыстарын басқару үшін төрағалар және оның 4 орынбасарын сайлады, палаталардың бірлескен және бөлек мәжілістерінің тәртіптемелерін бекітті.

КСРО-дағы жоғары мемлекеттік билік органдарының міндеттерін жүзеге асыруда палаталардың көмекші органдары – КСРО Жоғарғы Кеңесінің тұрақты комиссиялары маңызды буын болды. Әр палата 10 тұрақты комиссия құрды. Олар:

• мандат комиссиясы,
• заң шығарушылық ұсыныстар комиссиясы,
• жоспар-бюджет комиссиясы,
• сыртқы істер жөніндегі комиссия, сондай-ақ бірқатар салалық комиссиялар – мемлекеттік басқару салалары немесе салалар топтары жөніндегі комиссиялар.

Одақтас және автономиялық республикаларда Жоғарғы Кеңес бір палаталы болды, олар тиісті республика конституциясында белгіленген өкілдік нормалары шегінде сайланды.

Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің елтаңбасы