Калабрия
Кала́брия (итал. Calabria, Үлгі:Lang-scn, лат. Brut(t)ium, Calabria) — Италиядағы әкімшілік аумақ.5 провинцияға бөлінген:3-тарихи провинцияларға,Реджо-Калабрия, Козенца және Катандзаро,2 - қазіргі провинциялар - Кротоне және Вибо Валентия.
| Әкімшілік аймақ | |||
| Калабрия | |||
| Calabria | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Кіреді |
Оңтүстік Италия | ||
| Енеді |
Провинциялар: | ||
| Әкімшілік орталығы | |||
| Басшысы |
Джузеппе Скопеллити (2010) | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
39°00′00″ с. е. 16°30′00″ ш. б. / 39.00000° с. е. 16.50000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 39°00′00″ с. е. 16°30′00″ ш. б. / 39.00000° с. е. 16.50000° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Жер аумағы |
15 082 км² | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
2 009 506 адам | ||
| Тығыздығы |
132 адам/км² | ||
|
| |||
| Координаттар: 39°00′00″ с. е. 16°30′00″ ш. б. / 39.00000° с. е. 16.50000° ш. б. (G) (O) (Я) | |||
Катандзаро - астанасы және провинцияның орталығы болып табылады.
Тұрғыны - 2 050 478 адам(2000).
Физика-географиялық сипаттама өңдеу
Географиялық орналасуы өңдеу
Калабрия Апенин түбегінің оңтүстік бөлігінде орналасқан.Батыста - Тиррен теңізімен,шығыста - Ион теңізімен шайылып жатыр,солтүстік шығыста - Таранто шығанағымен,оңтүстік-батыста - Сицилиядан Мессин бұғазымен бөлініп жатыр.Реджо-ди-Калабрии көне қаласына қарама-қарсы бұғаз арқылы өтетін Сицилия қаласы Мессина орналасқан.
Солтүстігінде Калабрия Базиликата провинциясымен шекараласады.
Рельеф өңдеу
Калабрия шығанақтары:
- Кориляно шығанағы (Таранто шығанағының бөлігі);
- Джойа-Тауро шығанағы (Тиррен теңізі);
- Поликастра шығанағы (Тиррен теңізі), омывает также побережье регионов Кампания и Базиликата;
- Св. Евфемии шығанағы (Тиррен теңізі);
- Скуиллачи шығанағы (Ион теңізі);
Калабрияда адырлы ландщафт (адырлар бүкіл аумақтың 49,2% алып жатыр).Калабрияның көп бөлігін (41,8 %) таулар алып жатыр.Калибрия таулары Аппенин тауларының сілемдері, сондықтан Калабрия Аппениндері деп аталады.Олар бірнеше бөліктерден тұрады:
- солтүстікте-Базиликатамен шекаралас жатқан,Поллино массивінің оңтүстік сілемдері;ең биік нүктесі -2267 м;
- солтүстік- шығыста,Тиррен теңізінің жағалауында - жағалаудағы тау сiлемi (Кордильера Костера);
- оталығының солтүстігінде - Сила,таулы үстірт,қылқан жапырақ және жапырақты ормандармен оңтүстікке дейін Марчеллинара жеріне дейін таралған.
- орталығында - Калабриялық белестер,Аспромонте таулы үстіртіне жалғасып жатыр,ең биік нүктесі - Пекораро тауы - 1420м;
- Св. Евфемии және Джойа-Тауро жазықтықтарының арасында Поро тауы орналасқан(710м);
- оңтүстігінде Аспромонте биік таулы жоны,ең биік нүктесі - Монтальто тауы- 1955 м.
Өзен және көлдер өңдеу
Калабрия өзені қысқа болып келеді,аумағы -тау жоталарымен қиылысқан ұзын және жіңішке конфигурацияланған түбек.Ірі өзендері - Крати және Нето, Ион теңізіне құяды.Қысқа өзендері - Трионто, Тасина және Кораче, Амато-иль-Муконе,Сила тауынан бастау алады,Савуто және Лао өзендері бастаулары Поллино жонында.
Калабрияда Сила жотасында көптеген кіші және жасанды көлдер бар.Олар - Амполлино, Арво, Чечита и Анджитола.
Экономикасы өңдеу
Аумақта бидай,цитрустар,оливтар,инжир,жүзім өседі.Сонымен қатар ағаш өңдеу мен балық аулау ісі экономикаға ықпал етеді.Аумақта минералды тұздар қалдықтары және өз гидроэнергоресурстары бар.Аумақта гидроэлектростанциялар жұмыс істейді.XX ғасырда болған реформалар аумақтың дамуына айтарлықтай үлес қосты.Химия өнеркәсібі жақсы дамуда.Калабрияның ЖІӨ - і жалпы өнімнің 2,2%-н құрайды, 33 507 млн еуро.ЖІӨ-і жан басына шаққанда - 16 244 еуро.
Тарихы өңдеу
Көне заманнан бергі Калабрияның тұрғындары болып оска және самнит тайпалары болып есептелінеді.Олар Базиликата тұрғындарының лукана тайпасының ата-бабалары.
Б.з.б. VIII ғ. Калабрия гректердің отаршылығында болды.Сибарис, Кротоне және Локры Эпизефирские қалалары Ұлы Грекияның ірі қалалары болған.III ғ. Римдердің шабуылынан кейін Калабрияның қуаты төмен болды.Көне замандарда Калабрияда малярия кең тараған.Жағалауларында теңіз қарақшылары шабуыл жасады.Византия - Гот соғысы кезінде Калабрия бос болып қалды.Италиядағыдай бұл жерде де Византия императорлары басқарады.
1061 жылы Калабрия нормандармен сол кезде викингтер(католик дінін қабылдағандар) деп аталған жаулап алынды.Нормандардың басшылары - Робер Гискар(Роберто Гуискардо) және Роже(Руджеро) Боссо.Олардың кезінде Екі Сицилия хандығы құрылды және оның құрамына Калабрия кірді.Калабрияның кейінгі тарихы осы хандықпен байланысты болды.Бұрынғы кездері Гогенштауфен династиясы билік басында болды.Кейін билік шығу тегі француз елінен Анжуй династиясына көшті.
Шабуыл нәтижесінде аумақ 2 хандыққа бөлінді, олардың бірі - Неополитандық хандық - құрамына Калабрия кірді.XV-XIX ғасырлар арасында түрк,бербер елдері шабуыл жасап тұрған.
Италияны (Рисорджименто) қосу үшін болған революциялық қозғалыстар кезінде Аспромонте тауларында Гарибальди соғысқа қатысып,жараланған.
Провинцияның соңғы периоды Италия хандығының және республиканың құрылуымен тығыз байланысты.XX ғасырға дейін аграрлық Калабрия экономикалық тұрғыдан артта қалды.
Мемлекеттік-әкімшілік басқару өңдеу
Атқарушы үкiмет: Аумақтық үкімет құрамында 5 жылға сайланатын аумақ басшысы (Presidente della Regione) және министрлерден тұрады.[1]
Заң шығарушы билік: Аумақтық кеңес(парламент) (Consiglio Regionale della Calabria) құрамында 50 адам,5 жылға сайланады[2]
Жергiлiктi органдардың өкiметтерi үшiн жемқорлықтың шеткi дәрежесi тән.Мафияға қарсы Роберто Савианидің сөзі бойынша,аумақтағы кеңестің 50 адам арасында 35-інің сотталғандықтары бар немесе құқық бұзушы ретінде кінәләнған.[3]
Лингвистика - этнографиялық сипаттама өңдеу
Итальян тілінің Калабриялық диалектісі басқа да оңтүстік диалектілеріне жақын болып келеді.Аумақтың солтүстігінде неополитандық диалектіге жақын болып келеді, оңтүстікте - сицилиялық диалектіге жақын.Басқа да көшіп-қону натижесінде басқа диалектілер де қалыптасқан.Калабрия диалектісі грек тілінің ықпалына ұшыраған.Қазір Бовезияның кейбір жерлерінде кездеседі.
Италоалбандық диалект.Бұрын Калабрияның кейбір зоналарында албан диалектілері таралды:тосктар-албандардың этникалық группасы.
Осы тілде сөйлетіндер саны 15-16 ғасырларда 300 000 дейін көбейген,2001 жылы - 70 000.Окситано-калабриялық диалектісі Гуардия Пьямонтезе жерінде кездеседі.Ол жерде Прованс, Пьемонт және Лигуриядан шыққан вальденс ұрпақтары тұрады.
Туризм өңдеу
Туризмнің маңыздысы - балыққа бай теңіз.Теңіз жағалауларындағы ландшафта жағажайлар мен жартасты жағалар кезектесіп жатыр. Поэт Габриеле д' Аннунцио Реджо-ди-Калабрия қаласындағы жағалауды "Италиядағы ең әдемі километр" деп атады.Өнекәсіптің нашар дамуы,үлкен қалалардың болмауы теңіздің ластықтан сақтап қалды.Қазір де Калабрия табиғи таза өңірге жатады.Таулы туризмдер Аспромонте и Сила тауларында, Арво и Амполлино өзендері арасында кең тараған.
Реджо-ди-Калабрия - Калабриядағы Италия мен Сицилия арасындағы бұғаздың жағалауында орналасқан,3000 жыл тарихы бар - ең үлкен және ескі қалалардың бірі.Осы жерлерде - ботаникалық бақ,Ұлы Грекия мұражайы және Арагон сарайы орналасқан.Сол сияқты Тиррен және Ион теңіздерінің жағалауларында тағы да басқа кіші қонақжайлы қалалар көп.
Тропеяда Санта-Мария делл’Изола баспанасы орналасқан.Сидерно ыңғайлы қонақжайларымен танымал.Джерачеда норман сарайы мен ескі соборлар бар.Скуиллачеде теңіздік курорттар және археологиялық қазбалар жүргізіледі.Стилода танымал философ Томмазо Кампанелланың үйі,норман сарайы және византиялық собор орналасқан.Калабрияның маңызды курорттары - Тропея, Соверато, Скалея.
Тағы қараңыз өңдеу
| Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Calabria |
Сілтемелер өңдеу
- Калабрия Реджия провинциялары Мұрағатталған 9 мамырдың 2007 жылы.
- Регион Калабрия Мұрағатталған 22 қаңтардың 1998 жылы. Калабрияның ресми сайты.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ GIUNTA REGIONALE DELLA CALABRIA Мұрағатталған 22 наурыздың 2010 жылы. (итал.)
- ↑ Il sistema elettorale in Calabria (итал.)
- ↑ Per un voto onesto servirebbe l’Onu (итал.)