Каротаж

Каротаж (французша сarottage – бұрғылау керні, латынша carota – сәбіз) – бұрғылау ұңғымаларында жүргізілетін арнаулы геофизикалық зерттеулер кешені .

• ұңғыма оқпанының қимасындағы тау жынысы қабаттарын жіктеу және оларды өз шендестерімен сәйкестіру;
• ұңғыма оқпанының қимасына тән мұнай, газ, көмір қабаттарын, радиоактивті, полиметалды, тағы басқа кендердің қабаттарын анықтау және барлау;
• жер қыртысындағы әр түрлі қабаттардың орналасу тереңдігін, қалыңдығын, құрылыс ерекшеліктерін анықтау үшін жүргізіледі.

Таужыныстар мен пайдалы қазбалардың қандай физикалық қасиеттері сарапталатындығына қарай, каротаж жұмыстарының электрлік, радиоактивтік, магниттік, акустикалық және т.б. әдістері сараланады.

Түрлері

Тау жыныстары мен кен байлықтардың сарапталатын физикалық қасиеттеріне қарай каротаждың: электрлік, радиоактивтік, сейсмикалық, акустикалық, магниттік, механикалық, газдық, тағы басқа түрлері бар. Электрлік каротаж бұрғылау ұңғымасында өздігінен туатын немесе жасанды электр өрісін өлшеуге негізделген. Электр өрісінің сипатына (табиғи немесе жасанды, электрлік немесе электрмагниттік) және өлшенетін физикалық көрсеткіштеріне қарай, электрлік каротаж бірнеше әдістерге жіктеледі: табиғи электр өрісі әдісі каротажы, кедергі каротажы, өздігінен полюстену потенциалдарының каротажы, индукциялық және диэлектрлік каротаж.Радиоактивтік каротаж тау жыныстарының табиғи немесе жасанды радиоактивтік қарқындылығын өлшеуге негізделген. Оның түрлері – гамма-каротаж, гамма-гамма-каротаж және нейтрондық каротаж Гамма-каротаж ұңғыма оқпаны бойындағы тау жыныстары құрамындағы радиоактивтік элементтердің өздігінен ыдырауы нәтижесінде туындаған табиғи гамма-сәулелер қарқындылығын өлшеу шараларына негізделген. Гамма-гамма-каротаж ұңғыма оқпаны тесіп өткен таужыныстарындағы гамма-кванттар тудырушы заттармен сәулелену нәтижесінде қалыптасқан шашыранды гамма-сәулелер қарқындылығын зерттейді.

Ерекшеліктері

• Нейтрондық каротаж шапшаң нейтрондардың тау жынысы құрамындағы заттармен әрекеттесу көрінісін зерттеуге негізделген.
• Радиоактивтік каротаждың басты ерекшеліктері: зерттеу тереңдігінің шағындығы, сол сияқты зерттеудің ашық және шегенделген ұңғымалар оқпанында жүргізілу мүмкіндігі.
• Сейсмикалық каротаж сейсмикикалық толқындардың таралу жылдамдықтарын анықтау, сейсмикалық шекараларды стратиграф. тұрғыдан нақтылау, сейсмикалық толқын түрлерін зерттеу шараларын жүзеге асыру мақсатында жүргізіледі.
• Акустикалық каротаж тау жыныстары арқылы өтетін ультрадыбыс және дыбыс диапазонындағы серпімді толқын сипаттарын зерттеуге негізделген.
• Магниттік каротаж тау жыныстары мен кентастардың магниттік сезгіштік көрсеткіштерінің әртүрлілігіне негізделген.
• Механикалық каротаж ұңғыма оқпанының нақтылы ұзындық бірлігін бұрғылауға кететін уақытты анықтауға арналған.
• Газдық каротаж ұңғыма бұрғылау барысында тау жыныстардан сазды ерітіндіге өтетін көмірсутекті газ мөлшерін өлшеуге негізделген. Каротаждық зерттеулер нәтижесінде “каротаждық қисық сызық” деп аталатын бұрғылау ұңғымасының оқпаны бойында жүргізілген каротаждық өлшем көрсеткіштерінің өзгеруін кескіндейтін сызба дайындалады. Ұңғымада жүргізілетін каротаж кен орындарын барлауда кеңінен қолданылады.