Каспий аймағы

Каспий аймағы - Ресейді, Қазақстанды, Әзірбайжанды, Түркіменстанды және Иранды қамтитын аймақ. Каспий аймағы - тарихи бәсекелестік пен тарихи әріптестік аймағы. Әр уақытта осында орналасқан мемлекеттердің қайшылығы және өзара сауда байланыстары аймағы болды. Ол ұлы Жібек жолының бойында орналасты. ХӀХ-XX ғасыр басында бұл жердегі ықпал аймағы және отарлық иеліктер үшін ірі державалар бәсекелесті. XX ғасыр бойына, кеңестік кезеңде, Каспий аймағы аса көңіл аудармады, өйткені араларында саяси-құқықтық мәселелер Каспий аймағындағы жағдайды 1921 жылы және 1940 жылы үкіметаралық келісімдермен тиімді реттеген - КСРО мен Иранның иелігінде болды. 1991 жылы Каспий аймағының қазіргі саяси картасы қалыптасты. Кавказ және Орталық Азия елдерімен тығыз байланысты Каспий аймағы әлемнің көптеген елдерінің геосаяси мүдделері тоқайласқан жер болды. Жүз жыл бұрынғыдай ол аса ыңғайлы географиялық орналасуымен, бай көмірсутекті қорымен, ерекше биологиялық ресурстарымен, ең бастысы, бекіре балықтың әлемдік байлығымен, дамуы бүкіл аймаққа әсер ететін көлік жолдарының тоғысуымен тоғышар көздерді өзіне тартуда. Ол - Солтүстік пен Оңтүстіктің - Ресей мен Парсы шығанағының арасындағы батыста - Еуропаның, шығыста - Оңтүстік-шығыс елдердің нарығын мұнай мен газбен қамтамасыз етіп отырған аса маңызды стратегиялық түйін. Кеңес Одағының ыдырауы, әлемдік экономикалық шаруашылықтың жаңа жүйесі ретінде ғаламданудың пайда болуы, халықаралық қатынастар құрылымындағы салмақты құрылымдық өзгерістердің болуы әлемдегі аймақтың жағдайын, мәнін түбегейлі өзгертті. Каспий аймағының қалыптасуы бастапқы кезеңнен өтуде. Бұл аймақ елдері і өз мемлекеттілігін дамыту, шаруашы¬лық негіздерін қайта құру, қоғамды демократизациялау үстінде. Бұл процестердің барлығы әртүрлі қарқынмен, әркелкі қағидаттарға сүйеніп жүзеге асырылуда. Тәуелсіздігін алған Каспий аймағы елдері халықаралық қауымдас¬тық тарапынан мойындалып, әрқайсысы сыртқы әлеммен саяси, экономикалық және басқа да салаларда қарым-қатынас орнатудың өзіндік жүйесін орнатты. Жаңа тәуелсіз мемлекеттердің егемендігі посткеңестік кеңістіктегі аймақтық жағдайды түбірімен өзгертті де, халықаралық қатынастарды қайта құруға әкеп соқтырып, Каспий аймағының тари¬хи жаңа даму кезеңіне жол салды. Сондай-ақ Иран, Түркия және Ресей өздерінің аймақтық саясатын қалыптастыра бастады. Алайда, геосаяси вакуум орны тез толтырылған жоқ, өйткені Кас¬пий аймағы елдері де, Батыс та үстемдік етуге талаптарын әлі нақтыламады. Мемлекеттердің әрқайсысының назарын аударып, мүдделерін шоғырландырған, геосаяси жағдайдың тұрақсыздығымен күрестің маңызды экономикалық құралы - аса көлемді мұнай мен газ ресурстары. Каспий аймағы - инвестициялық мүдделер аймағы, сонымен қатар, экономикалық және саяси қайшылықтардың да ортасы. Қайшылықтар, ең алдымен, Каспий теңізінің құқықтық мәртебесін анықтауда кездеседі. Осы жолда Ресей, Әзірбайжан, Қазақстан арасында "түбін бөлеміз, су ортақ" формуласымен бір¬шама қадамдар жасалды. Каспий аймағының даму болашағы осы аймақтағы мемлекеттердің өзара байланыстарының күшеюіне, ортақ мүддедегі мәселелердің шешімін табуда бірлесіп қимылдауына байланысты.