Квазирента

Квазирента — агротехниканы жетілдірудің және жерді интенсивті пайдаланудың нәтижесінде келген үстеме табыс.

Квазирента орынсыз дәлелсіз, бірақ қажетті (әңгіме қысқа мерзімдік кезең туралы болғанда) пайда деп сипатталады. Бұл былай дәлелденеді. Өндірістік құрал-жабдықтар өндірісіне ерекше немесе "негізгі" шығындар жасаудың қажеттігі жоқ, өйткені олар бар және өздерінің пайдалануын күтіп тұр. Квазирента, басқа (қосымша) шығындарға қарағанда, бұларды уақыттың ағымына байланысты әлі негізгі шығындар жасалғаннан кейін жұмсалуы керек, қажетті пайда болып табылады және бұлар кейбір салаларда негізгі шығындардан маңызы артық болады. Болашақта квазирента алынуын көздеу капиталдың өндірістік құрал-жабдықтарына салынуының қажетті шарты болып табылады.

Рента мен квазирентаның айырмашылығы қоғамның қарамағындағы жердің көлемінің тұрақты және тіркелген шамада болуымен белгіленеді. Бұнымен салыстырғанда адам жасайтын өндірістік құралдар (ғимараттар, машиналар және т.б.) өнімге сұраныстың ауытқуларымен байланысты өсіп немесе төмендеп отыратын "ағым" деуге болады.

Рента мен квазирентаның ұқсастығы мынада: барлық өндіріс құралдарын тез өндіру мүмкін емес, сондықтан қысқа мерзімде олардың саны тіркелген болады. Осы мерзімдерде алынатын табыстардың, осылардың көмегімен жасалған өнімнің құнына қатынасы, ақиқат рентанікіндей болады.

Сонымен квазирента (рентадай емес) — бұл кейбір өндіріс факторларының (жердің ғана емес) ұзақтығы әр шамада болатын уақыт мерзіміндегі ұсынысының шектелуімен белгіленеді. Өндіріс факторлары әкелетін табыстар рента, квазирента және ағымдағы инвестиция үшін процент формасын алуы мүмкін. Бос капиталға процент (ағымдағы инвестициялар) және капиталдың бұрынғы салымының квазирентасы біртіндеп біріне-бірі айналуы мүмкін.

Таза экономикалық рентаны талдаудың теориялық шарттары аудандары бірдей жерлердің, бағалылығы бірдей деп мойындауға негізделеді. Практикада әр түрлі жер учаскелерінің, оларды пайдаланудың варианттарына байланысты, өнімділігінің дәрежесі әр түрлі болады. Бұл рентаға әсер етеді.

Дифференциалдық рента түсінігі тек жер нарығы мен ауыл шаруашылық өндірісіңде кездесетін жағдай емес, ол экономикалық категория болып толығынан біртекті емес қандай болмасын сондай ресурстарды пайдаланғанда туындайды.

Неоклассиктер рентаны белгілеу принципті бағаны теңдестіретін фактор деп қарайды. Мысалы, жалақы капиталдың сұранысы мен ұсынысын теңдестіретін фактор болып табылады. Неоклассиктерді жер иелерінің табысының көзі қызықтырмайды. Бұл мәселе өндірістің үш факторы концепциясын қолдану арқылы шешіледі. Авторлар тек жер рентасының белгіленген дәрежесін зерттейді, бұны белгілейтін факторларды және оның төмендеу немесе жоғарылау себептерін.

Бүгінгі экономикалық ғылым рентаны әрекеттердің осы сферасына қандай бір өндірістік факторды тарту үшін қажет минималдық деңгейден артық табыс деп белгілейді, экономикалық рента деген осы. Квазирента, әрекеттердің осы сферасында өндірістік факторды ұстап тұруға қажет минималдық дәрежеден артық табыс. Квазирента рентадан қайтарылмайтын (бұл осы салаға фирма енгенде жұмсалған шығындар, ал енді фирма шығатын болса, онда осы шығындар өтелінбейді, яғни қайтарылмайды) шығындар шамасына артық болады.

Экономиканың қандайында болмасын рента мен квазирентаның есепсіз көп екендігі байқалады. Бұлардың кейбіреулері қысқа мерзімдік болып тез жоғалады, басқалары ұзақ мерзімдік, тұрақты сипатта болады. Осы процестердің негізінде бәсекелес күштер жатады. Динамикалық экономикада ренталар манызды қызмет атқарады, бұдан бәскелік процестер тәуелді болады. Ұнамды оңтайлы рента іс-әрекеттердің осы сферасына шақырады, керісіншесі — одан құтыл деп сигнал береді. Бәсеке қашан болмасын рентаның жаңа көздерін тудырып, ескілерінің жойылуын болжап отырады.