Кезену

Кезену. Қазіргі түсінігіміздегі бұл тұлғалы етістік мағынасы қолындағы қаруын біреуге не бір нәрсеге қарай оңтайлау, оқтау; көздеу. «Салт атты адамдар сойылдарын оңтайлап, найзаларын кезеп құйғытып келеді» (3. Ақышев, Ақбал.). Сөздің қазақ тіліндегі қазіргі мағынасы аз да -болса өзгеріске түскендігін басқа түркі тілдерінің деректері арқылы айқындау қиын емес. Дәлірек айтсақ, біздегі мағына белгілі бір ойға алған мақсатты орындау үстінде қолданылатын іс-әрекет негізінде пайда болған. Қазақтарға тіл жағынан бір табан жақын хакас, қырғыз тілдерінде мынаны көреміз. Хакас тілінде кизен — қорқыту, қауып төндіру (Хак.-рус. сл., 1953, 73); қырғызша кезен — қауып төндіру, сескендіру (К. Юд. КРС, 1965, 366). Бұл тілдердегі «кизен», «кезен» сөздерінен іс-әрекеттің тура мақсаты көрініп тұр да, ал біздегі осы тұлғалас етістіктен сол мақсатты орындау жолында қолданылатын айла, әдіс байқалады.