Кеңірдек тыныстылар

Кеңірдек тыныстылар, қосмұрттылар (Tracheata, Antennata) – кеңірдек арқылы тыныс алатын буынаяқтылар. Бұлардың бас бөлімі денеден айқын ерекшеленетін акрон(басындағы алдынғы бунақ) және төрт бунақтан (сегменттен) құралған. Акронда жұп күрделі (фасеттік) көздері, бірнеше қарапайым көзшелері және жұп мұртшалары (антенналары) орналасқан (қос мұрттылар деп аталуы да осыдан). Бас сегменттерінің бірігіп кетуінің нәтижесінен ауыз аппараты құралады. Құрлықта тіршілік етуіне байланысты, бұлардың сыртқы тері жамылғысы, яғни хитинді кутикуласы өте жақсы дамыған (әсіресе, іштегі ылғалды сыртқа шығармауға бейімделгені – эпикутикула қабаты). Сондай-ақ, бұлар тек қана кеңірдек (трахея) арқылы тыныс алады (класс тармағының аты осыдан шыққан). Сыртқы хитинді кутикула жабыны ішкі жағына қарай ығысып, тереңдеп, кеңірдек жүйесін құрайды. Кеңірдек жүйесінің ішкі керегелері спираль тәрізді оралған хитинді қабықпен астарланған, сол себептен бұл жануарлардың кеңірдектері ешуақытта қабысып қалмайды және ауа кеңірдек арқылы еркін өтіп тұрады. Кеңірдек тыныстылар тек қана жыныстық жолмен дамиды, жыныс диморфизмі айқын байқалады. Іштей ұрықтанады. Постэмбриональді (организмнің жұмыртқа қабықшасынан шыққаннан кейінгі) дамуы көп жағдайда метаморфоз(кенет өзгеруі) жолымен жүреді. Кеңірдек тыныстылар класс тармағы екі класқа көпаяқтылар және жәндіктер немесе алтыаяқтыларға бөлінеді.