Китаб Муқаддима
Китаб Муқаддима (араб: كتاب مقدمه; "Кітаптың кіріспе бөлімі") — мәмлүк қыпшақтарының тілінде жазылған діни трактат (X ғ.).
Авторы – Әбіл-Лайт әс-Самарқанди, араб әдебиетінің тарихында аты әйгілі заңгер (құқықтанушы), мұсылман дүниесінің белгілі теологі (халифат бағытын уағыздаушы, яғни Құдай мен Ыбырайымды жалғыз деп танушы). 983 жылы қайтыс болған Қолжазба көлемі 47 бет, әр бетте 6 жол арабша мәтін бар да, олар 6 жол болып қыпшақ тіліне аударылған.
Мазмұны - ислам дінінің ережелері мен қағидапары, әдет-ғұрыптары мен жол-жосықтары турапы. Ол сол кездегі мәмлүк мемлекетінің сұлтаны, яғни автордың сөзімен айтқанда, "жарқын жерлердің жалғыз билеушісі" - әл-Мәлік әл-Әшіраф Әбу Насыр Қансух әл-Ғаури үшін жазылған да соған сыйға тартылған (ол сұлтан үлкен кітапхана ұйымда- стырып, негізін қапаған).
Бұл сұлтан Мысыр елін билеп тұрған мәмлүктер әулеттерінің ең соңғы сұлтаны еді (1500-1517 жылы). Ол өзі мәмлүк мемлекетіндегі түріктер әдебиеті мен олардың тілін желеп-жебеуші атақты да ірі меценат еді. Сондықтан оған арнап Ә. Фирдоусидің (940- 1020 не 1030 жылы) "Шах-наме" дастаны XV ғ. аяғында парсы тілінен қыпшақ тіліне аударылған (кейін ол өз алдына кітап болып шыққан. Варшава, 1965 жылы, бастырушысы - А. Зайончковский). Бізге жеткен қолжазба - түпнұсқаның Асанбай ибн Судун көшірген нұсқасы.
Мысыр елінде Мәмлүк мемлекетінің тарихына байланысты мәліметтерде Асанбайдың аты кеңінен белгілі болған (Мыс., Манкаль Сафи мен Жылы Соваттың биографиялық сөздігінде бұл сездің "асан" және "бай" деген екі сөзден құралғандығы айтылады).
Осы "К. м." іспеттес не болмаса соның кейбір үзінділері сияқты азды- көпті біраз жазба нұсқалар Париждің кітапханаларында бар. Солардың кейбір жерінен А. Зайончковский езінің осы "К. м." еңбегінде бірлі жарым мысалдар келтіреді. Бұл қолжазба қазір Ыстамбұлдың Айа-София кітапханасында сақтаулы тұр. Оның материалдары әлі ғылыми айналысқа түсе қойған жоқ. Қол жазба А. Зайончковскийдің француз тілінде берілген түсініктемелерімен әуелі Будапешт (1959 жылы) соңан соң Варшава (1962 жылы) қалаларында жарияланды (қ. Ескі қыпшақ тілі).[1]
Дереккөздер
өңдеуҚұрышжанов Ә.,[2] //Айдаров Ғ.,
Құрышжанов Ә., Томанов М.,[3], А., 1971, 60 б.
- ↑ Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
- ↑ Китаб Муқаддима
- ↑ Көне түркі ескерткіштерінің тілі
Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |