Китаб әд-Дурра аль-Мудийа фи-л-Лұғат ат-Туркийа уә-л-Камал

“Китаб әд-Дурра аль-Мудийа фи-л-Лұғат ат-Туркийа уә-л-Камал” (“Түрік тілінің жарқын інжу-маржаны, әрі толық жазылып біткен кітап”) – 14 ғ-да Мысыр мен Шам елдерінде, яғни мәмлүк қыпшақтарының мемлекетінде, сол кездегі қыпшақ тілін оқып үйрену үшін классикалық араб тілінде жазылған сөздік. Қолжазбада бұл еңбек “Таржуман әл-лұғат ат-туркийа” (“Түрік тілінің аударма сөздігі”) және “ат-Таржуман ат-туркийа” (“Түрікше аударма”) деп те аталады. Ол кезде тек араб елдерінде ғана емес, жалпы шығыс елдерінің ішінде түркі тілдерінде сөйлейтін халықтарды, әсіресе, қалың жұртшылыққа барынша кең танымал болған қыпшақ тайпаларын “түріктер” деп атаған да, олардың тілін “түрік тілі” деп жалпы атаумен беретін болған. “Түрік” пен “қыпшақ” сөздері синоним ретінде қолданылған (А.Зайончковский). Дүниежүзілік түркітану ғылымы бұл сөздікті “бізге жетпеген” (Б.Аталай), “жоғалып кеткен” (О.Притцак) деп есептейтін еді. 1963 ж. поляктың атақты түркітанушысы Зайончковский (тегі – қарайым) Флоренцияның атақты Лоренцо Медичи кітапханасынан осы сөздіктің қолжазбасын тауып алып, француз тіліне аударып бастырып шығарды (Варшава, 1965–69 ж.). Көлемі 24 парақ, әр парақтың екі бетінде 15 – 16 жолдан тұратын арабша-қыпшақша сөздердің тізімі бар. Араб сөздерінің семантикалық классификациясына орай тиісті лексикалық материалдар 24 тарауға бөлініп берілген. Сөздіктің авторы мен оның жазылған уақыты белгісіз. Таужанова К.Д., // ҒА Хабарлары, Тіл, әдебиет сериясы, 1984, ғ2; Зайончковский А., //Народы Азии и Африки, 1964, ғ3.

Дереккөздер

Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том