Книпхофия

Книпхофия немесе Книфофия (лат. Kniphofia) - лат. Asphodelaceae тұқымдас тармаққа жататын көпжылдық шөптесін өсімдіктердің бір түрі. Бұрында Лалагүлдер тұқым тармаққа жатқан, бірақ қазіргі уақытта көптеген ғалымдар Xanthorrhoeaceae тұқым тармаққа жатқызады. Бұл өсімдіктің бірнеше түрлері және көптеген будандары бар, бүкіл әлемде әдемі гүлдейтін бау-бақша өсімдігі ретінде кең таралған.

Книпхофия
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Дара жарнақтылар Сабы: Asparagales Тұқымдасы: Xanthorrhoeaceae Кіші тұқымдасы: Asphodeloideae Тегі: Kniphofia Moench
түрлері
70 түрі белгілі

Атауы

Есімі Иоганна Иеронима Книпхофа деген неміс ботанигінің құрметіне өсімдік аталған (нем. Johann Hieronymus Kniphof 1704-1763). Книфофия атауы көбінесе бау-бақша жайлы әдебиетте көп қолданылады.

1980-1990 жылдарға дейін өсімдіктің тегін белгілеу үшін Тритома атауы қолданылған. Бау-бақша саласында бұл атау қазіргі уақытқа дейін бар.

Биологиялық сипаттамасы

Жидек Книпхофиясының дәні. Өлшемі - шамамен 3 мм.

Тұқымның барлық өкілдері - көпжылдық шөптесін өсімдіктер, кейбірлері – мәңгі жасыл.

Көбінесе өсімдіктер 1 метр немесе жарты метр болады, алайда аласа түрлері де кездеседі. Ең биік түрі - Томсан Книпхофиясы, олар 3 метрге дейін барады.

Жапырақтары тамыр жанындағы розетканы құрастырады.

Гүлдері үлкен болмайды. Сабақтың жоғарғы жағында орналасады. Аталығы-6.

Жатыны жоғарғы, үшұялы.

Шірнеліктер ұялар арасындағы қоршауларда орналасады.

Жемісі-қорабша.

Қолданылуы

Томсан Книпхофиясы

Книпхофиялар танымал бау-бақша өсімдіктер, екі түсті болып келелді, бұл оның гүлдері ашылғанда сары, ал гүлдері ашылмай қызыл болатынына байланысты.

Суыққа шыдамдылығы көп жағдайда - минус 10 — минус 15 °C.

Өсімдіктерді дәндермен және көктемгі бұтақтардың бөлінуімен көбейтеді.

Бөлінуі

Книпхофия тегі жалғыз өзі ғана Asphodelaceae тұқымына жатады.

Бұрынрақ болған жүйелерде өсімдік Liliaceae тұқымына жатады.

Түрлері және будандары

Книпхофия 70 түрді біріктіреді.

Түрлері және бұдандары

Kniphofia thomsonii, Танзания

Kniphofia uvaria

• Kniphofia alooides Moench = Kniphofia uvaria (L.) Oken
• Kniphofia brachystachya
• Kniphofia caulescens Baker ex Hook.f. Синонимы: Tritoma caulescens (Baker) Carrière
• Kniphofia ensifolia Baker Үлгі:Gr 
• Kniphofia foliosa Hochst. Үлгі:Gr 
• Kniphofia galpinii = Kniphofia triangularis
• Kniphofia gracilis Harv. ex Baker Үлгі:Gr 
• Kniphofia hirsuta
• Kniphofia isoetifolia 
• Kniphofia laxiflora Kunth Үлгі:Gr синонимдары: Kniphofia natalensis Baker, Tritoma natalensis (Baker) Skeels
• Kniphofia macowanii Baker Үлгі:Gr Синонимы: Tritoma macowanii (Baker) Skeels
• Kniphofia natalensis Baker = Kniphofia laxiflora Kunth
• Kniphofia nelsonii Mast. Үлгі:Gr Синонимы: Tritoma nelsonii (Mast.) Skeels
• Kniphofia northiae Baker Үлгі:Gr Синонимы: Tritoma northiae (Baker) Skeels
• Kniphofia × praecox 
• Kniphofia pumila 
• Kniphofia reflexa Hutch. ex Codd .
• Kniphofia rufa
• Kniphofia sarmentosa
• Kniphofia stricta
• Kniphofia thomsonii 
• Kniphofia triangularis Синонимы: Kniphofia galpinii
• Kniphofia tuckii Leichtlin ex Baker Үлгі:Gr Синонимы: Tritoma tuckii (Baker) Skeels
• Kniphofia uvaria (L.) Oken Үлгі:Gr Синонимдары: Aletris sarmentosa Andrews, Aloe uvaria L., Kniphofia alooides Moench,Tritoma uvaria (L.) Ker Gawl.
• Kniphofia uvaria var. maxima 

Мәдени бұдандары

Kniphofia Shenandoah

• Kniphofia ‘Atlanta’.
• Kniphofia ‘Cobra’.
• Kniphofia ‘Erecta’.
• Kniphofia ‘Express’.
• Kniphofia ‘Gold Crest’.
• Kniphofia ‘John Benary’.
• Kniphofia ‘Lemon green’.
• Kniphofia ‘Little Maid’.
• Kniphofia ‘Maid of Orleans’.
• Kniphofia ‘Royal standart’.
• Kniphofia ‘Samuel’s Sensation’.
• Kniphofia ‘Star of Baden-Baden’.
• Kniphofia ‘Underway’.
• Kniphofia ‘Winter Cheer’. Синонимы: Kniphofia ‘Winter Cheer’
• Kniphofia ‘Yellow Hammer’.
• Kniphofia ‘Zululandie’ = Kniphofia ‘Winter Cheer’

Дереккөздер

• Егорова Т. В. Семейство асфоделовые (Asphodelaceae) // Жизнь растений. В 6-ншы т. / Гл. ред. А. Л. Тахтаджян. — М.: Просвещение, 1981. — Т. 6. Гүлді өсімдіктер. / Под ред. А. Л. Тахтаджяна. — С. 127—148. — 543 с. — 300 000 экз.
• Род Kniphofia // Ботаника. Энциклопедия «Все растения мира»: Ағылш. аудару = Botanica / ред. Д. Григорьев и др. — М.: Könemann, 2006 (орыс баспасы). — С. 498—500. — 1020 с. — ISBN 3-8331-1621-8