Конфуцишілдік

Конфуцишілдік (кыт. жу цзя (цзяо) – ғалым-интеллектуалдар (ілімі) мектебі) — ежелгі дәуірден бастау алатын философиялық жүйе, Шығыстағы үш басты діни-этикалық даосизм мен буддизм қатарындағы бағыттың, Ежелгі Қытайдағы басты идеялық ағымдардың бірі, саяси-этикалық ілім. Конфузцийшілдіктің негізін қалаушы – Конфуций (б.з.б. 551 – 479), оның көзқарасын ізбасарлары “Лунь ой” (“Әңгімелері мен ой-пікірлер”) кітабында баяндап берген. Конфуцишілдікке сәйкес, адам тағдырын “аспан” айқындайды және адамдардың «мейірімділерге» және «нашарларға» бөлінуінің өзгеріске ұшырауы мүмкін емес. Жасы кіші үлкенге, қызметі төмен адам жоғары қызметтегі адамға сөзсіз бағынуға тиіс. Әлеуметтік теңсіздікті құдайдың құдіретімен байланыстырған Мэн-цзы (б.з.б. 372 – 289) Конфуцийдің көрнекті ізбасары болды. Конфуцишілдіктің екінші бір жақтаушысы Сюнь-цзы жасаған ілім бойынша “аспан” табиғаттың бір бөлігі болып табылады және онда сана болмайды. Адам заттардың заңдылықтарын түсініп, оларды өз мүддесі үшін пайдалануға тиіс. Алайда, Конфузцийшілдіктің “құдайдың құдіреті” туралы ілімі Дун Чжуншудың (б.з.б. 2 ғ.) Конфуцишіл ортодоксты доктринасын жасауына негіз болды. Негізінен, Сун әулеті билігі кезінде (10 – 13 ғасырлар) қытай философия мектебінің жаңа Конфуцишілдік бағыты қалыптасты. Жаңа Конфуцишілдік деп аталған бұл ағымның ерте Конфуцишілдіктен айырмашылығы – онтология, натурфилософия, космогонияға көбірек көңіл бөлінеді. 11 – 12 ғасырларда Чжу Си және басқалар арқылы жаңа Конфуцишілдер дейтін философиялық бағыт қалыптасты, ол заттарда екі түрлі негіз бар деп үйретті. Олар: Ли – парасатты шығармашылық күш және Ци – енжар материя. Алғашқысы адамның бойындағы жақсы қасиет – ізгілікке құлшыныс, ал екіншісі – жаман қасиет сезім қызғанышына бой ұруды қалыптастырады. Бұған бәсекелес екінші бағыт болған Лу Цзююань – Ван Янмин мектебі 16 – 17 ғасырларда идеялық басымдыққа жетті. 17 – 19 ғасырларда классикалық мәтіндерді сыни тұрғыда оқып, табиғатты тәжірибемен зерттеу қолға алынды. 20 ғасырларда батыс философиясы теориялары назарға алынды. Әлеуметтік тәртіп пен реттіліктің бұлжымастығын дәйектей түсу арқылы жаңа конфузцийшілдік 21 ғасырлардың басына дейін Қытай философиясы мен қоғамдық-саяси ойындағы үстем бағытқа ие болып келді. Оның Жапония, Корея мен Вьетнамға да ықпалы зор болды.

Дереккөздер

Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том