Кориолис үдеуі

Кориолис үдеуі, бұрылыс үдеуі – күрделі қозғалыс құрамындағы тасымал қозғалыс (яғни жылжымалы санақ жүйесінің қозғалысы) ілгерілемелі қозғалыс болмаған кезде пайда болатын нүктенің толық үдеуінің бір бөлігі. Кориолис үдеуі нүктенің тасымал қозғалысындағы салыстырмалы жылдамдығы (сал) мен салыстырмалы қозғалыстағы тасымал жылдамдығының өзгеруі салдарынан пайда болады. Оның сандық мәні мына формуладан табылады: wкор=2тассалsіn, мұндағы сал – M нүктесінің салыстырмалы жылдамдығы, тас – жылжымалы санақ жүйесі айналысының бұрыштық жылдамдығы,  – сал-ның бағыты мен жылжымалы жүйенің айналу осінің (Ol) арасындағы бұрыш.Кориолис үдеуі вектор ретінде wкор=2[тассал] формуласымен анықталады. Ol осіне перпендикуляр жазықтыққа сал векторының проекциясын тасымал қозғалыс бағытына қарай 90 бұрышқа бұра отырып, 'Кориолис үдеуінің бағытын табуға болады. 'Кориолис үдеуі нүктенің жылжымалы санақ жүйесімен салыстырғандағы үдеуінің бөлігі болмай, нүктенің негізгі санақ жүйесімен салыстырғандағы үдеуінің бөлігі болады. Мысалы, жер бетіндегі нүктенің Кориолис үдеуі нүкте қозғалысының жұлдыздармен (Жермен емес) салыстыру арқылы ғана анықталады. Кориолис үдеуінің шамасы ілгерілемелі қозғалыста (тас=0) не =0 болғанда нөлге тең болады. Кориолис үдеуі ұғымы кинематика және динамика есептерін шешу кезінде пайдаланылады.

Пайдаланған әдебиет

Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том