Критон (Платон)
Критон (грек. Κρίτων [krítɔːn]) — ежелгі грек философы Платон жазған диалог. Онда Сократ пен оның бай досы Алопестік Критон арасындағы әділет (δικαιοσύνη), әділетсіздік (ἀδικία) туралы, сондай-ақ Сократтың Апологиясындағы түрмеге түсу әділетсіздігіне берген жауабы туралы екеуара диалогы суреттеледі.
Критон диалогында Сократ әділетсіздікке әділетсіздікпен жауап беруге болмайды деп санап, мұны дәлелдеу үшін Афина заңдарын мысалға келтіреді, әрі Критонның оның түрмеден қашуын қаржыландыру туралы ұсынысынан бас тартады. Диалогта басқарудың Әлеуметтік келісім теориясының ежелгі тұжырымдамасы бар. Қазіргі заманғы пікірталастарда Критон диалогының мағынасы қоғам заңдарына шартсыз бағыну талабы ретінде қарастырылады. Диалог мәтіні Платонның осы мәселе бойынша өз пікірін негіз етпеген (тек Сократтық идеяны ғана пайымдаған) бірнеше диалогының бірі; ол Сократ апологиясымен бір уақытта жазылған.
Шығарманың артқы көрінісі өңдеу
Бдд. 399ж-ы жарық көрді деп есептелетін Критон диалогі бәлкім шын тарихи оқиғаға негізделген болуы мүмкін. Апологияда айтылатын Сократ сотынан кейін Сократ төрт аптаға қамалады да, сосын У ішіп өлу жазасына кесіледі. Тарихшыларға Сократ қамалған камераның нақты орналасқан орыны анық емес, бірақ археологтардың айтуынша, ол Гелия сотсарайының оңтүстік-батысына қарай 100 метр қашықтықтағы агора территориясының сыртына орналасқан.[1]
Платон Сократқа жақын болды, бірақ бұл бір әдеби шығарма болғандықтан, айтылған жағдайдың тарихи негізділігі және Платонның түсіндірулері қаншалықты дәрежеде Сократтың нақты сеніміне сай келетіні әлі де анық емес.[1]
Сократ пен Критон - оқиғадағы бірден-бір кейіпкерлері. Критон Афиналық бай болып, ол Сократ секілді Афинадағы Демос Алопекадан шыққан. Сократқа жастарды азғындатты және атеизмді тарқатты деген айып тағылған соң, Критон кепілақша төлеуге келіседі, бірақ сәтсіз болады.[2] Сократқа у ішіп өлу жазасы кесілген соң, өзін түрме жазасынан сақтану үшін, Критон сотқа Сократтың қашып кетпейтіндігі туралы кепілдік беруге келіседі, бірақ өтініші қабылданбайды.[3] Критон сот процесіне де, сот үкімінің орындалуына да қатысады.[4]
Платонның Сократ туралы басқа диалогтарында Критон әдеттегі бір афиналық ретінде суреттелген, ол қанша тырысса да Сократ философиясын түсіне алмайды.[4]
Платонның көптеген болашақтық шығармаларынан айырмашылығы, Критон шынайы болған диалог деп есептелінеді. Хольгер Теслефф таяуда жүргізген зерттеулерінде диалогтың шынайылығына күмән келтірді.[5] Кейбіреулер Критонды Платонның ортаңғы диалогтарының біріне жатқызады, оған себеп диалогта Сократ сұрақ қою арқылы қарсы пікірдің кемшіліктерін көрсетіп, сол арқылы оны бөлшектеу әдісін қолданған. Алайда, жалпы консенсус бойынша, диалогты Платонның алғашқы библиографиясына жатқызады, онда Сократ мәселе бойынша сарапшы ретінде сөйлейді.[6][7]
Марио Монтуори мен Джованни Реаленің айтуы бойынша, Крито уақыты қайшылықты болған Сократ апологиясы диалогіне емес, Заңдар диалогіне жақынырақ жазылған.[8][9] Шығарма қалайда Сократтың өлім жазасы орындалған (бдд. 399ж) соң жазылған.[10]
Ксенофонттың айтуынша, Платонның достары қашу жоспарларын жасаған.[11] Теориялық жоспардың тарихи жоспармен қаншалықты сәйкесетіні анық емес.[10] Кейбір философия тарихшылары Крито диалогында бейнеленген Сократ образы тарихи тұлғаға ұқсас деп болжайды.[12] Уильям К. Ч. Гатри әлеуметтік келісім (қоғам заңы) Сократ философиясына сай деп есептейді.[13]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ a b Alican Necip Fikri Rethinking Plato: a Cartesian quest for the real Plato — Editions Rodopi. — ISBN 9789401208123.
- ↑ Plato, Apology, section 38b.
- ↑ Plato, Phaedo, section 114d.
- ↑ a b Provencal, Vernon; Nails, Debra (2004). "The People of Plato: A Prosopography of Plato and Other Socratics". Phoenix 58 (3/4): 365. doi:10.2307/4135181. ISSN 0031-8299. JSTOR 4135181.
- ↑ Thesleff, Holger. Platonic Patterns: A Collection of Studies — Unspecified.
- ↑ DÖNT, EUGEN (1970-01-01). "Schellings Interpretation von Platon, Nomoi 716". Philologus 114 (1–2). doi:10.1524/phil.1970.114.12.150. ISSN 2196-7008.
- ↑ Plato | Internet Encyclopedia of Philosophy.
- ↑ Montuori, Mario Per una nuova interpretazione del "Critone" di Platone — Vita e Pensiero.
- ↑ Reale Giovanni Critone: Plato — Milano: Bompiani, 2000. — ISBN 8845290859.
- ↑ a b Erler, Michael. Gorgias -- Meno : Selected Papers from the Seventh Symposium Platonicum. — Academia Verlag. — ISBN 9783896655264.
- ↑ Xenophon of Athens (2013). Apology. doi:10.4159/dlcl.xenophon_athens-apology_2013.2013.
- ↑ Kraut, Richard Verfasser Socrates and the State — Princeton Univ. Press. — ISBN 0691022410.
- ↑ Guthrie William K. C. A History of Greek Philosophy. — Cambridge Univ. Press. — ISBN 0521387604.