Кузнецк көмір бассейні

Кузнецк көмір бассейні – РКФСР-дің Кемерово облысындағы көмір бассейні. Кузнецк көмір бассейні – дүние жүзіндегі ең ірі көмірлі аудандардың бірі, қоры жөнімен Совет елдерінде Донбасстан кейін 2-орында. Көмір кенінің алып жатқан ауданы 26,7 мың км², ұзындығы 330км, ені 100 км-дей; көмір қабаттарының қалыңдығы мен сапалылығы жөнінен дүние жүзінде онымен теңдес бірде-бір кен орны жоқ. Кузнецк көмір бассейні Кузнецк Алатауы, Салаир, Таулы Шория жоталарымен оңтүстігінен қоршалып, солтүстігі – жазық аудандармен шектелетін қазан шұңқыр. Осындай ірі көмірлі ауданның территориясы 70 мың км². Кузбасс – өте ірі өндірістік аудандардың бірі.

Кузбасс көмірінің ашылу тарихы

Кузбасс көмірінің ашылу тарихы өте ертеден басталады. Бұл өлкенің негізгі өзені Томь аңғарын мекендеушілер ертеден-ақ бұл өңірде темір рудасын балқыту кәсібімен айналысқан, алғашқы тау-кен өнеркәсібін ұйымдастырып, қазіргі Новокузнецк қаласының ірге тасын қалаған Петр І-нің тұсында осы өлкенің өте бай кен орындары тексеріліп, олар жөнінде алғашқы деректер алынды. 1721 ж. руда іздеуші Михайло Волков Томь өзенінің бойынан, қазіргі Гурьевск қаласының маңынан жер бетіне шығып жатқан көмір қабаттарын тапқан. 1897 ж. осы ашылған көмірді алғаш рет темір жол мұқтажы үшін өндіре басталған, бұл өте жоғары колориялы, сапалы отын еді. Бірінші дүние жүзілік соғыс қарсаңында осы өлкеге қызығушылар көбейді, шет мемлекеттердің қаражаттарын пайдаланып, өндіріс орындарының бір жүйеде өсуіне өз ықпалдарын жасағандар да болды, солардың әсерімен 1912 ж. КопКуз (акционерское общество каменноугольных копей) деп аталатын француз-неміс капиталдарының негізінде акционерлік қоғам құрылды. Бұл қоғам Кузбасс көмірін талан-таражға салып өндіре бастады. Ұлы Октябрь социалист революциясының жеңісінен кейін Кузнецк көмір бассейнінің өндіріс орындары өз жұмыстарын жаңа бағытқа бұрып, жоспарлы түрде жүргізуге мүмкіндік алды. Партия мен үкімет елдің шығысында өте күшті дамыған өнеркәсіпті өркендету жоспарын алға қойып, Кузбасста ірі-ірі өндірістік құрылыстар салына бастады. Алғашқы бесжылдық кезінде бассейнде жылына 35 млн т көмір өндірілістің 40-тан астам шахталар іске қосылды. Кузбасстың әсіресе тез өркендеп өсуіне партияның 16-съезі өз ықпалын жасады. Съезд шешімдері бойынша Кузбасстың көмірі мен Оралдың темір байлықтары негізінде Орал-Кузбасс көмір-металлургия комбинатын қысқа мерзім ішінде іске қосу көзделіп, ірі өндірістік құрылыстар салына бастады. Ұлы Отан соғысы кезінде бассейнде көмір өндіру, әсіресе кокс өндіру бұрынғыдан да артты. Бұл кезде еліміздің шығысындағы ең ірі көмір бассейінде жаңа шахталар іске қосылып, ескілері қайтадан жаңартылды. Соғыстан кейінгі жылдары бассейінде көмір өндіру бұрынғыдан да артып, күшті қарқынмен өсе бастады, жаңадан қуатты шахталар іске қосылып, көмір өндірудің ең тиімді әдісі – ашық карьерлер пайдаланыла бастады. Кузбасс еліміздегі ең қуатты индустриялы ауданға айналды, қазір мұнда көмір, металлургия, химиялық өндірісі, энергетика, халық шаруашылығының және т.б. түрлері күшті дамыған.

Сипаттамасы

Кузбасстың көмірлі қабаттары негізінен тау аралық геосиниклиналь тектес ойпанға орналасқан. Бұл ойпан өте қалың қабат түзген әр кезеңнің, әсіресе жоғары палеозойдың тау жыныстарынан тұрады. Бассейннің көмірлі шөгінділерінің жалпы қалыңдығы бірнеше мыңдаған м-ге жетеді, олардыі өзі араласып жататын құм тастардың, алевролиттердің және аргилиттердің қабатшалары мен көмір қабаттарынан тұрады. Кузбасстың осындай көмірлі шөгінділерін сырттай көмкере төменгі дәуірінің теңіз шөгінділері: әк тас, кейде құм тастар мен тақта тастар қоршап жатады. Бассейннің көмірлі шөгінділері төменгі түрне ярусы кезінде пайда болып, кейін метаморфизм әсерінен әр түрлі бұзылыстарға ұшыраған, жалпы құрылымы өте күрделі.
Әсіресе күрделі құрылым бассейннің тау жоталарымен жалғас жерлерінде көбірек кездеседі. Кузнецк көмір бассейннің 1800 м тереңдіккедейінгі геологиялық қоры 725 млрд т. Соның ішінде 600 м-ге дейін тереңдіктегі көмір қоры 252,1 млрд т. Бассейннің көмірлі қабаттарында көмір кеңдері біркелкі емес, сапасы да әр түрлі. Көмір құрамында күлдің мөлшері 4-16%, күкірт 0,4-16%, жанғанда ұшып кететін басқа заттар мөлшері 4-42% шамасында, фосфор 0,12%-ке дейін, ылғал – 5-15%, ал жылу шығарғыштық қабілеті 7000-8600 ккал-кг-ға жетеді. Әрбір көмірлі қабаттың қалыңдығы 9-15 м, кейде 20-30 м-ге жетеді. Бассейінде көмірдің негізгі түрі антрацит, басқа да бағалы түрлері кездеседі. Кузнецк көмір бассейні – коксті көмірдің қуатты базасы.