Күрделі көп клеткалы бездер

Жоғарыда қарастырылған бездердің үш типі де шырышты сөлі бар клеткалардан пайда болған және қабықшаның шырышты бездерінен эпителийге шоғырланған. Экзокринді бездердің қалған типтері астыңғы эпителийге батырылған және сөлмен толған қуысты қалыптастыратын эпителиальды қабаттан дамиды. Бұл түтікті және альвеолды деп аталатын бездер.

Түтікті бездің соңғы бөлімдері түтік пішінді болады. Түтікті бездердің әр түрлі типтері көрсетілген. Жай түтікті бездер (А), бұтақтанған түтікті бездер (В), күрделі түтікті бездер (С) және шоғырланған түтікті бездер (Д) деп ажыратады.

Жай түтікті бездер

Жай түтікті бездер шырышты қабықшаның эпителийінің инвагинациясы болып табылады,мысалы, ішектің люберкинді бездері. Олар түзу, бір-біріне тығыз жатқан тұйық түтікті каналдар түрінде болып келеді. Олардың құрамында үш бөлікті ажыратуға болады: мойыны, денесі және бездің соңғы бөлімі.Мойын безді шырышты қабықшаның қоршаған эпителиальды табақшасымен байланыстырып тұрады. Соңғы бөлім, немесе түтікті қап түріндегі негіз бездің шырышты эпителиінен алшақталған. Дене мойынды бездің негізімен байланыстырады. Безді қабырға бокал тәрізді және сорушы клеткалардың қосындысынан пайда болады. Безді каналдың саңылауы өте тар.

Түтікті бездер көлденең кесінді де ортасында тесігі бар дөңгелек розетка түрінде болады. Бездердің құрамына кіретін клеткалар цилиндр тәрізді болады.

Жалғыз шығарушы өзекке бірнеше соңғы бөлімдер ашылатындықтан, түтікті бездерді бұтақталған деп атайды. Мұндай бездерге мысал ретінде асқазанның он екі елі ішекке ауысатын аймағында орналасқан асқазанның пилорикалық бездерін айтуға болады. Адамдарда олар 3 млн асады. Бұл бездер қысқа және иілген.Олардың саңылауы ішек бүрлерімен салыстырғанда кеңдеу және дұрыс емес пішінді болып келеді. Пилорикалық бездердің барлық жасушалары сөл бөледі. Көптеген аймақтарда осы бездердің асқазанның безді поляларымен байланысын байқауға болады.

Күрделі түтікті - бұтақталған без

Күрделі түтікті - бұтақталған без жоғарыда сипатталған бездердің бір түрі болып келеді. Берілген безге мысал ретінде он екі елі ішектің бұтақталған түтікті-альвеолды бездерін айтуға болады (Брукнер бездері). Олар жай түтікті Люберкюн бездерінің арасында орналасқан түтіктің соңында бұтақталған түрде болып келеді. Олардың кеңейген, бұтақталған негіздері өзара кішігірім безді шоғыр түзеді. Бездің әр түрлі бөлімдеріндегі барлық клеткалар кеңейген дұрыс емес пішінді саңылауы арқылы сөл бөліп шығарады.

Тер бездері

Тер бездері түтікті безге мысал бола алады. Ол өзіндік дермаға батырылған ұзын түтікті және эпидермистің беткейіне ашылатын түрде болады. Оның базальды иілген соңы бездің сөл бөлуші компоненті гламерула деп аталатын түйінге түйілген. Кесінді түйін арқылы соңғы бөлімнің әр түрлі бөліктерін қия өтеді, мұнда біз геометриялық әр түрлі проектілерді көреміз. Бірақ түтік дөңгелек тәрізді түрде көрінетін көлденең кесінділерде ғана бездің саңлауының шын мәніндегі мөлшері мен пішінін көруге болады. Безді клеткалардың цитоплазмасы ашық түсті болады.

Бездің жоғарғы бөлігі сөл өндірмейді. Ол сөл бөлетін бөлімнен тарлау және оның кішкентай саңлауы екі қабатты куб тәрізді эпителиймен жіберілген.

Альвеолды бездер

Альвеолды бездер түтіктіге қарағанда құрылысы күрделі болып келеді. Олар үлкен болмауы да мүмкін, кейде үлкеюі де мүмкін, мысалы, сілекей және қарын асты безі.

Кез келген альвеолярлы без ісінген шар пішінді соңымен (альвеолдар) байланысты шығарушы өзектерден тұрады. Сөлдің шығарылуы ғана жүзеге асады. Ағын қысқа және үлкен бездерде ұзын бұтақталған болуы мүмкін. Ең қарапайым альвеолды бездер өте қысқа шығарушы ағынмен байланысқан бір секреторлы альвеолдан тұрады. Әдетте олар күрделі құрылысты болып келеді. Терінің май бездері өте қысқа шығарушы ағынмен альвеолярлы безге мысал бола алады. Бірақ қабақтың май бездері (мейболиев бездері) ұзына бойына секретті альвеол ашылатын ұзын түзу шығарушы ағынның болуымен ерекшеленеді. Күрделі альвеолды бездер мойыннан алшақталған дистальды жағында біртіндеп жұқара отырып бұтақтанатын негізгі шығарушы ағынды қосады.

Бездердің секреттері өзара химиялық құрамы арқылы ажыратылады, осыған байланысты экзокринді бездер ақуызды (серозды), шырышты, аралыс (ақуызды-шырышты), жас, тер, май, т.б.

Секреторлы бөлім мен шығарушы ағын арасындағы ауысу тез және шығарушы өзектің саңлауы кішірек куб пішінді клеткалармен жіберілген. Аралас альвеолярлы безге мысал ретінде сілекей безін айтуға болады, шырышты клеткалардан пайда болған құрамында муцині бар ацинусты айтуға болады. Белокты секрет өндіретін клеткалар шырышты клеткаларды ауқымдайтын ай тәрізді болады .

Шығарушы ағынның құрылымы оның диаметріне байланысты. Альвеолды бездің көпшілігі куб тәрізді эпителиймен жабылған. Бірақ ірі шығарушы ағындар цилиндрлі және көп қабатты эпителиймен астарланады.