Кәдімгі қызылқұйрық
Кәдімгі қызылқұйрық (лат. Phoenicurus phoenicurus) - дене мөлшері бойынша да (10-17 г), реңі бойынша да қызылқұйрык, туыстастардың негізгі өкілі.
Биологиялық сипаттама өңдеу
Аталығының жоны - күлгін сұр, бауыры - ашық қызыл- сары: тамағы, бөтегесі және бастың екі жағы - қара; маңдайы, төбесі, және қасы - ақ. Аналығы басқа қызылқұйрықтардың аналықтарына ұқсас. Жоны - қоңырқай, бауыры - қызылсары реңкті күңгірт сұр; құйрығы - қызылсары. Өте орманшыл құс. Бұл - біздегі қызылқұйрықтардың арасындағы жақсы сайрағыш құс. Аталығының бүлкілдете салған әуені бүкіл мамыр бойы таң атқаннан күн батқанға дейін (дәлірек айтқанда 3 сағ. 47 минуттан 20 сағ. 45 минутқа дейін) сағатына 535 әуенге дейінгі жылдамдықпен естіліп тұрады. Іле Ала- тауында өмір сүретін қызылқұйрықтың сайрауынан кәдімгі құралай, орман жадырақ, сұржон содырғы, сарықастардың және басқа қатар мекендейтін құстардың әуенінен үзінділер естіледі.Ұяларын ағаш қуыстарына, шала тесілген ағаш қуыстарына, таушаларға және жарларға, жартас жарықтарына салады. Үй шатырларына ұя салуға әуес. Ұяны аналығы 3-6 күн жасап, салындыдағы 3-6 ашық көгілдір жұмыртқаларды басады. Аталығы тек аналыққа анда-санда қорек тасиды. Жұмыртқаларды басу ұзақтығы 12-13 күн. Балапандарды аталығы мен аналығы ұяда - 14-18 күн, балапандар ұшқан соң тағы 2 апта оларды қоректендіреді. Бұл құстар Қазақстаннан қыркүйекте ұшып кетеді, алайда оңтүстікте оларды қазанның ортасында да кездестіруге болады.
Таралуы өңдеу
Қазақстанда Жайық аңғарын бойлай жапырақты ормандарда, Көкшетау көтеріліміндегі қарағайлы ормандарда, Ертіс маңындағы қарағайлы тоғайда, Алтайдағы қайыңды және балқарағайлы ормандарда орнығады. Алматыға таяу Іле Алатауының солтүстік беткейінде шыршалы ормандарында оқшауланып ұялайды. Кешірек, сәуірде ұшып келеді. Іле Алатауының биік тауларындағы ұялау орындарында мамыр ортасында пайда болады.[1]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Мектеп энциклопедиясы. Алматы: Атамұра, 2010