Көз тию

Көз тию – дәстүрлі қазақ қоғамындағы наным-сенім түрі. Қазақ халқы ұғымында жақсы адамға, жас нәрестеге, жүйрік жылқыға, әдемі қызға, т.б. тіл-көз тиеді деп есептелген. Бәйгеде озған жүйрік атқа көз тиеді деп сақтанып, елге көрсетпеуге тырысқан. Жас балаға тіл-көз тимесін деп молдаға дұға жаздырып, оны былғары бойтұмардың ішіне салып, мойнына тағып қойған немесе үстіндегі киімнің омырауының астыңғы жағына қадап қояды. Бала кенет науқастанып қалса, көз тиді, біреудің сұғы өтті деп жорып, оған ащылау әдісімен ем жасайды. Ащылау – тұзды уыстап, баланың жалаңаш денесіне басып, Көз тиюді қайыру әдісі. Жетісу өңірінде жеті ұсақ тасты тұмарша етіп шүберекке тігіп шолақ жең қамзолдың жағасының астыңғы жағына көзге түспейтіндей етіп тігіп қою салты бар. Бұл да тіл-көзден сақтану шарасы. Жас баланы көз тиюден емдеуді кейде үшкіру, түкіру деп те атаған. “Түкіру” көптеген халықтардың магиялық және діни әдет-ғұрыптарында маңызды рөл атқарады. Мысалы, жас келінге, нәрестеге қызыға қараған адамдарды көзің тиеді деп ырымдап, түкіруге мәжбүр еткізеді. Немесе біреуді мақтап жатқан кезде “тіл – аузым тасқа” деп айтады. Егер адамға, не малға көз тисе, “тіл кестіру” арқылы емдеген. Емнен кейін “құдайы” ас беріледі. Сауыққан адам біраз уақыт ешкіммен сөйлеспеуі керек.

Нәрестені тіл көзден сақтау дәстүрі

Нәрестені тіл көзден сақтау

Нәрестені тіл көзден сақтау үшін нәрестенің бесігіне, киіміне тұмар ретінде, жылан басын, үкі, тоғыз моншақ күміс тиындарды іліп қойған.

"Көз тиді" деп секем алу

Егер "көз тиді" деп секем алған жағдайда сол адамның үйінен бір нәрсесін әкеліп түтетеді. Осылайша қас күштердің беті қайтады. Баланы тіл көзден сақтайды деген сенім болған.

Нәрестенің ата-анасы әлде біреудің нәрестеге сұқтана қарағанын, "балаң балпақтай" екен деген сөзін көңіліне алу

Егер нәрестенің ата-анасы көңіліне алған жағдайда, іле-шала оған түкірту ырымын жасатады. "Көзінде қалы бар адамның қарағаны тегін жібермейді" деп үйге осындай белгісі бар адамның келуінен қатты сақтанады.

Нәресте сұлқ түсіп қатты ауырып қалған кезде

Осының "көзі тиді-ау" деген адамды таптырып алып, оған түкіртеді. Басқа да сан түрлі ұшықтау ырымдарын жасайды.

Нәрестеге жұрттың назары түспеуі үшін

Нәрестені көзден тасалап, оған көбінесе жаман-жәутік, ескі-құсқы кигізіп, бет ауызына әдейі күйе жағып қояды.

Дереккөздер

Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том