Көркейген қазақ халқының ғылымы мен мәдениеті (мақала)

Көркейген қазақ халқының ғылымы мен мәдениеті – Қаныш Сәтбаевтың 1945 жылы «Қазақстан большевигі» журналында (№6-7, 48-52-бет) жарияланған мақаласы. Бұл мақаласында ғалым көркейіп келе жатқан Қазақстан ғылымы мен мәдениеті, әрі бай өнеркәсіптері жайлы айтады. Ұлы Қазан төңкерісінен кейін 28 жыл ішінде Қазақстан өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығының қаншалықты ілгері басқаны және соның ішінде еліміз бойынша Бүкілодақта үшінші тас көмір ошағы Қарағанды көмір бассейні құрылғанын, әрі Кеңес Одағы мен Еуропадағы ең үлкен өндіріс орындары Балқаш мыс зауыты және Шымкент қорғасын зауыты салынғанын, сонымен қатар мұнай, түсті металл, сирек кездесетін металдар, алтын, ферроқорытпа шығаратын ірі өнеркәсіп орындарының құрылғаны жайлы жазады. Қазақстанда мұнымен қатар сол салаларға байланысты түрлі білім ордалары, ғылыми-зерттеу институттары ашылып, өнеркәсіп ошақтарының өркендеуіне кең жол ашылып жатқанын білдіреді.

Республиканың шаруашылығы мен мәдениетін дамытуға орасан зор еңбек сіңірген көптеген қазақ зиялылары осіп келе жатқанын тілге тиек етеді. Мақалада КСРО Ғылым Академиясының Қазақ бөлімшесі жайлы мағлұматтар да қамтылған. Қазақ бөлімшесінде 1940 жылы 276 қызметкер болса, қазіргі таңда қызметкерлерінің саны мыңға жеткенін, 5 академик және КСРО Ғылым Академиясының мүшелері, 60 ғылым доктары мен профессорлар, 140-тан аса ғылым кандидаттары мен доценттер жұмыс істейтінін, соның ішінде бөлімшенің ғылым қызметкерлері арасында жүздеген жас қазақ қызметкерлері бар екенін ерекше атап өтеді. Солардың қатарынан ғылымға елеулі еңбек сіңіріп келе жатқан филология ғылым докторлары І.Кеңесбаев пен Н.Т.Сауранбаевтың тіл зерттеу, көркем өнер доктары А.Қ.Жұбановтың қазақ музыкасының тарихы, биология ғылым доктары К.Мыңбаевтың каучукті өсімдіктер, химия ғылым доктары Ә.Бектұровтың фосфорлы тыңайтқыштар химиясы, Қазақ бөлімшесінің докторанттары, ғылым кандидаттары Ө.Оспановтың шөл жерлердің топырағы, А.Машановтың геологиялық құрылысы, Н.Кенесариннің жер асты сулары, Ғ.Жүнісовтің гидрология, Қ.Жандеркиннің мал шаруашылығының биологиясы мәселелерін зерттеу жөніндегі еңбектері республикадан тыс, бүкіл Кеңес Одағының ғылыми жұртшылығына жақсы мәлім екендігін айтады.

Мақала 1988 жылы Алматы қаласындағы «Ғылым» баспасынан шыққан Сәтбаевтың «Ғылым мен мәдениет туралы таңдамалы мақалалары» жинағына, 8 томдық еңбектері жинағының 7-тарауына (Алматы, 1999,171-77-беттер), 2007 жылы Шымкент қаласындағы «Оңтүстік полиграфия» баспа үйінен шыққан шығармалар жинағының 1-томына енгізілген.