Ләңгі
Бұл мақала әлі тексерістен өтпеді. Тексерілмеген мақалалардағы мәліметтер сенімсіз болуы мүмкін.
|
Ләңгі: қорғасынды теріге тігіп немесе жапсырып, аяқпен теуіп ойнайтын балалар ойыны.[1] Үш немесе бес тиындық қара бақырды ортасынан дөңгелек етіп тесіп, оған бір тұтам ат қылынан, не қылшық жүннен жасалған шашақты өткізіп істелген «ләңгі» деп аталатын затты аяқпен теуіп ойнайтын балалардың (кейде үлкендердің де) ойыны.[2] Орта Азияда ертеден келе жатқан ойынның түрі. Қой, ешкінің қырқылатын шағы – ойынның қызатын кезі.
Сөйте жүріп көктемде колышка, ләңгі, жаз болса футбол мен волейбол, лапта мен ақсүйек, қыстың күні шанамен коньки теуіп, допты хоккей ойындарынан да тыс қалған емеспіз (Жақыпжан Нұрғожаев, «Парасат Жолы»).
Ойынға қажет: өңдеу
Ойынға тиын алынады. Немесе тиынның орнына кез келген қорғасын, металл, пластинкалар алуға болады, содан кейін ұзындығы 6-7см бір уыс жүн алынады. Негізінен ешкінің жүнінен алады, бірақ кез-келген жануардың жүнін де алуға болады. Содан кейін алынған жүн ойыққа кигізіліп, арғы жағынан желімделіп, немесе басқа жолдармен бекітіледі. Сондай-ақ қой,сиыр т.б. хайуанаттардың жүні қырқылмаған терісін 6-7см диаметрде дөңгелектеп кесіп алып, тиынға, қорғасынға немесе металл пластинкаға бекітуге болады. Жоғары жағы таралған «ләңгі» ойнауға дайын деген сөз. Жергілікті аймақтарда, Қытайдағы қазақтар тілінде ләңгіні жармақ деп те атайды. Жармақ зат е. жерг. ләңгі. Күндіз әр түрлі ойын: қашпа доп, асық, жармақ тебу, бәлди ойнап, сілеміз қатып ұйықтап қалатын едік (Қ.Ахметұлы, «Жетісу»)
Ойын ережесі: өңдеу
1.Егер ойыншы саны 2ден көп болса, бірінші жүріске жеребе тасталып, ойыншылардың кезегі анықталады.
2. Ойынның жай түрлерінен бастайды және бірінші ойыншы «ойын иесі» деп аталады. Жай жаттығуларды орындап болған соң, басқа ойыншылардан осынша түрлерін ойнауды талап етеді.
3. Егер кімде-кім бұл талаптарды орындай алмаса, оны «малай» деп атайды және ол ойын иесіне қызмет етуі тиіс. Басқа ойыншылар ойын барысында малайдан ләңгіні алып кетуі керек.
4. Малай ләңгіні тапсырыс берушінің аяғына тастайды. Ал ол аяғымен алысырақ тебеді. Ал малай ләңгінің артынан жүгіріп, қағып алып, ойын иесінің аяғына тастайды.
5. Қағыс саны тапсырыспен орындалған қағыстардың айырмасына тең болады.
6. Егер айыпталған ойыншы тапсырушының аяғынан ләңгіні қағып алса немесе айыпталған санға тең қағыс орындаса немесе ойын иесі тасталған ләңгіден мүлт кетсе малайшылық тоқтатылады.
7. Егер малай ойыншы ләңгіні аяғымен (қолын тигізбей) қағып алса, онда ләңгіге аяғы ең соңғы болып тиген ойыншы малайға айналады және алдыңғы малай оның ләңгісін қанша рет қағып алған болса, сонша рет қызмет етуі керек.
8. Егер малай басқа ойыншының аяғынан ләңгіні қағып алса, онда ол ойыншы оның орнын басады, яғни малай болады, ал бұрынғы малай ойын иесі болады және оның аяғына жаңа малай ләңгі тастайды.
9. Бірінші айыпталушы малайшылығын аяқтаған кезде келесінің кезегі келіп тұрады және т.с.с.
10. Жүріс келесі ойыншыға беріледі.
11. Бірінші айналымда ойыншылар тапсырушының міндетін атқарып болған кезде, ойынның келесі сатысына көшеміз.
Ойын түрлерінің ойналу тәртібі: өңдеу
1. оң аяқпен «жай қағыс» қағу; 2. сол аяқпен «жай қағыс» қағу; 3. оң аяқпен «жанама» қағу; 4. сол аяқпен «жанама» қағу; 5. оң аяқтың «ұшымен» қағу; 6. сол аяқтың «ұшымен» қағу; 7. «жас + жанама» қағу (оң және сол аяқпен); 8. «жас + ұшымен» қағу (оң және сол аяқпен); 9. «жас + иіліп» қағу (оң және сол аяқпен); 10. «секіріп + иіліп» қағу (оң және сол аяқпен); 11. «тізенің астынан + жай» қағу (оң және сол аяқпен).[3]