Мамай мырза

Мамай — Маңғыт көсемі, Ноғай ордасының биі Мұса және оның екінші әйелі, Қожаның қызынан туған ұлдарының бірі. Орыс шежірелері оны мырза деп атайды, ол ханзадалық орын алады, іс жүзінде көшбасшы, бірақ оның бұған заңды құқығы болмағанын баса айтады. «Қырымның қырық батыры» аңыздарының фольклорлық циклінің басты кейіпкерлерінің бірі. Оны ағасы Шейх Мамаймен шатастыруға болмайды.

Тарихи тұлға

Мұса мен оның бауыры Жамқұршының қайтыс болғаннан кейінгі алғашқы жылдары Ноғай Ордасындағы өзара тартыс кезінде Мамай қандас ағасы Алтақарды қолдай отырып, жеке басымдылық үшін күрескен жоқ, Мамай туралы мәліметтер бытыраңқы болып табылады. Бәлкім, 1511 жылы Сейіт Ахметпен бірге Молдовадан Орқапыға оралған Қырым әскеріне жасалған шабуылға қатысқан. 1514 жылы Алтақар бастаған Сейіт Ахмет және Кел Мұхаммедпен бірге Алтақардың басты бәсекелесі Шейх Мұхаммедті түпкілікті жеңуді ұсынған Астрахан ханы Жәнібектің үндеуіне жауап берді. Белгілі болғандай, сонда Жәнібек ноғайларды күтпей-ақ Шейх Мұхаммедті жеңді, бұл оларды абыржытты, өйткені ол Шейх Мұхаммедтің мүлкі мен ұлыстарын иемденді. Содан соң бәрінен айырылған Шейх Мұхаммед Алтақарға айыбын мойындап келді, бірақ ол әдет-ғұрыпқа қарамастан, ағасын түрмеге қамады. Бұл көптеген ақсүйек өкілдерінің наразылығын тудырды, бірақ Мамай 50 адамнан тұратын жасақпен күшпен Шейх Мұхаммедті босатып, Алтақардың ордасынан далаға алып шықты.

Қазақ шапқыншылығы мен негізгі ноғай көсемдері Шейх Мұхаммед пен Алтақар қайтыс болғаннан кейін Мамайдың рөлі артты. Мөлшерлеп айтқанда, ол ноғай көсемдерінің арасында алғашқылардың бірі болып, қазақ ханы Қасым қайтыс болғаннан кейін қазақтарды қуу үшін күресті басқарды.