Жамал Айтқалиқызы Манкеева

Жамал Манкеева Айтқалиқызы - филология ғылымдарының докторы (1997 ж.), профессор (2002 ж.). ҚР БҒМ ҒК А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты, лексикология бөлімінің бас ғылыми қызметкері.

Ж.А.Манкеева 1950 жылы 26 сәуірде Орал облысы, Шыңғырлау ауданы, Шілік кеңшарында туған.

1972 жылы С.М.Киров атындағы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің филология факультетін үздік дипломмен бітіріп, осы университеттің аспирантурасына (күндізгі бөліміне) қалдырылған. 1977 жылдан осы кезге дейін А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында қызмет істейді.

2001 жылдан бастап Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті қазақ тілі теориясы мен әдістемесі кафедрасының профессоры ретінде қазақ тіл біліміндегі жаңа бағыттар бойынша дәріс оқиды.

ҚР жоғары оқу орындарын бітіруші мамандарды даярлау ісіне мемлекеттік емтихан комиссиясының төрағасы ретінде атсалысады. Мемлекеттік тілді оқыту және игеруге байланысты Қазтест жобасына, басқа да оқулықтар мен сөздіктерге сарапшы ретінде қатысады. Қазіргі қазақ тіл білімін дамытып, жаңа деңгейде зерттеуге байланысты бірнеше ғылыми жобалардың орындаушысы және жетекшісі ретінде еңбек етеді.

1998 жылдан – А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты жанындағы 10.02.02 – қазақ тілі және 10.02.06 – түркі тілдері мамандықтары бойынша филология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғайтын Д. 53.38.01 диссертациялық кеңестің мүшесі, 2000 жылдан – диссертациялық кеңестің ғалым хатшысы, 2001 жылдан – лингвистикалық басылым «Тілтаным» журналының жауапты редакторы.

«Реконструкция “мертвых” корней глагольных основ казахского языка» тақырыбында кандидаттық (1987 ж.), «Қазақ тіліндегі мәдени лексика» (1997 ж.) деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады.

Негізгі айналысатын проблемалары

• түркітану;
• тарихи морфология;
• тарихи лексикология;
• этнолингвистика;
• лингвомәдениеттану;
• когнитивтік лингвистика;
• көркем мәтін лингвистикасы;
• Синергетика;
• лексикография.

Басты еңбектері

Реконструкция первичных корней глагольных основ казахского языка (1991 ж.), Мәдени лексиканың ұлттық сипаты (1997 ж.), Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис (2002 ж., авторлардың бірі), Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың танымдық негіздері (2008 ж.), Қазақ тіліндегі байырғы түбірлерді жаңғырту (2010 ж.), Қазақ филологиясы: егіз негіз (ғылыми мақалалар жинағы – авт.бірл.) 2010 ж., Қазақ әдеби тілі сөздігі (2006 ж., Т.І; 2007 ж., Т.IV; 2008 ж., Т.ХІ, авторлардың бірі), 5-сыныпқа арналған «Қазақ тілі» оқулығы (2011 ж., авторлардың бірі), "Қазақ сөзінің синергиясы" (2021), Қазақ филологиясы: егіз негіз ІІ бөлім. (ғылыми мақалалар жинағы – авт.бірл.) (2023). Ғалымның жетекшілігімен 22 кандидаттық, 1 докторлық диссертация қорғалды.