Маржан

Маржан, коралл (грек. korallіon) — көбіне маржан полиптері класына, жарым-жартылай гидроидтар класына жататын ішек қуысты теңіз жануарлары. М-дардың көпшілігі пішіндері әр түрлі әктасты (кейде мүйізді) қаңқа түзеді. Маржан рифтерінің негізі мадрепоралы М-дар тоғайынан тұрады.

Маржан

Маржан деп сондай-ақ әшекей бұйымдар жасалатын қызыл және қара М-дардың қаңқаларын да айтады. Түсі алуан түрлі болып кездеседі. Зергерлік өндірісте кей түрлері (қызғылт, қызыл, сарғылт қызыл, қызғылт қоңыр, қара, т.б. түсті) қолданылады. Түсі құрамына енген түрлі органикалық заттар мен қоспаларға байланысты. Темір қоспалары М-ды қызғылт, қызыл, сарғылт қызыл, қоңыр, ал марганец — сұр түске бояйды. Дүниежүзілік саудада алынған жеріне және сапасына қарай африкалық, алжирлік, сицилиялық, жапондық, т. б. болып жіктеледі. Жыл сайын 50 т-ға жақын маржан өндіріледі. Одан түрлі зергерлік және әшекейлік бұйымдар жасалады. Н. Құдайбергенова

Маржан алқа

Зооксантелла және маржандар

Зооксантеллалар мен маржандар бір-бірлерімен пайдалы қарым-қатынаста болады. Зооксантеллалар – фотосинтез жүретін су балдырлары. Олар маржандарды мекендеп, жауларынан қорғанады. Бұлар маржандар бөлетін көмірқышқыл газын, азот пен басқа да тұздарды фотосинтез процесі үшін пайдаланады. Ал фотосинтез процесінің өнімі ретінде балдырлар бөлетін оттегіні маржандар пайдаланады. Сонымен қатар, зооксантелла глюкоза мен басқа да бағалы қоректік заттар бөледі, оларды маржандар кальций карбонаты қабықтарын түзу үшін пайдаланады. Көптеген маржандардың жасыл түсті болуы да ондағы зооксантеллалардың әсерінен.

Маржандардың қоректері

Маржандар түнде белсенді болып келеді. Полиптер баспаналарынан шығып, зоопланктондар деп аталатын микроскопиялық организмдермен қоректенеді. Маржандар мұхит ағысымен жүзіп бара жатқан зоопланктондарды мұрттарының көмегімен ұстайды. Ал күндіз олар мұрттарын созып қойып қоректенеді.

Маржан рифтері

Маржан рифтері – бір-бірімен байланысқан әр түрлі маржан шоғырларының шоғырланған үлкен тобы. Рифтер Үнді мұхитында, Қызыл теңізде және Тынық мұхитында көп кездеседі. Олар барлық теңіз жануарларының 25%-ының баспанасы болып табылады. Губкалар, риф акулалары, шаяндар және клоун-балық, жыланбалықтар және тотықұс-балық секілді маржан балықтары маржан рифтерін мекендейді. Тотықұс-балық пен көбелек-балық секілді кейбір балықтар маржандармен қоректенеді. Теңіз балдырлары секілді көптеген теңіз өсімдіктері де маржандарда өседі.

Жұмсақ маржан

Жұмсақ маржандар маржан рифтерінде қатты маржандармен бірге болады. Қатты маржандарға қарағанда олардың қатты кальций карбонатты қабықтары болмайды. Олардың жауларынан қорғайтын миллиондаған жіп тәрізді мұртшалары болады. Сонымен қатар, олардың өздерін қорғап тұратын күшті улары бар.

Үлкен тосқауыл рифі

Аустралияның солтүстікшығысындағы Үлкен тосқауыл рифі – әлемдегі ең үлкен маржан рифі. Бұл – әлемнің жеті ғажайыбының бірі. Мұның ұзындығы 215 000 км жерге созылып жатыр. Бұл – тірі организмдер түзген әлемнің ең үлкен құрылымдарының бірі. Мұны сыртқы жақтан да көруге болады. Бұл рифте 400ден аса маржан түрі бар. Сонымен қатар, бұл көптеген жануарлардың ұясы болып табылады. Мұнда балықтардың шамамен 1 500 түрі, ұлулардың 4 000 түрі мекендейді.

Рифтердің түрлері

Рифтердің төрт түрі белгілі, атап айтсақ, жағалық рифтер, атолдар, тосқауыл рифтер және платформалық рифтер. Жағалық рифтер – рифтердің ең кең тараған түрі. Олар жағалауларға жақын және аралдарда өседі. Тосқауыл рифтері де жағалауларда өседі. Әдетте, оларды жағалаулардан үлкен мүйістер бөліп тұрады. Атолдар – мұхиттардың ортасында түзілетін маржандар шеңбері, ал платформалық рифтер – құрлықты шельф түзетін кішкентай рифтер.

Маржан рифтерін қорғау

Маржан рифтері мұхит-тардың орманы болып табылады. Олар – әлемдегі ең бағалы экожүйелердің бірі. Миллиондаған мұхит жануарлары осы маржан рифтерін мекендейді. Балықтардың 4000-нан астам түрі, ішекқуыстылар, ұлулар, шаянтәрізділер және басқа да көптеген жануарлар маржан рифтерінде кездеседі. Сондықтан да маржандарды қорғап, ондағы жануарларды сақтау маңызды болып табылады.

Маржан полиптері

Маржандар полиптер деп аталатын мыңдаған ұсақ жұмсақ денелі организмдерден тұрады. Полиптердің пішіні цилиндр тәрізді, аузының айналасында мұрттары болады. Маржан полиптері теңіз түптеріндегі тастарға жабысып, көбейе бастайды. Олар әктастан баспаналар (қаңқалар) жасап, өздері сонда мекендейді. Бұл баспаналар бірігіп, үлкен маржандар түзеді.