Мартинус Велтман
Мартинус Юстинус Годефридус «Тини» Велтман (27 маусым 1931 — 4 қаңтар 2021)[1][2][3] — нидерланд физик-теоретик. Ол 1999 жылы физика бойынша Нобель сыйлығын өзінің бұрынғы PhD докторанты Герардус 'т Хоофтпен бөлшектер теориясы бойынша жұмысы үшін бөлісті.[4]
| Мартинус Велтман | |
| нидер. Martinus J. G. Veltman | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Жұмыс орны | |
| Альма-матер | |
| Марапаттары |
|
Өмірбаяны өңдеу
Мартинус Джастинус Годефридус Велтман 1931 жылы 27 маусымда Нидерландының Ваальвейк қаласында дүниеге келген. Әкесі жергілікті бастауыш мектептің меңгерушісі болған. Әкесінің үш ағасы бастауыш сынып мұғалімі болған. Оның анасының әкесі мердігер болған және кафе де басқарған. Алты балалы отбасындағы төртінші бала. 1948 жылы Утрехт университетінде математика және физика бойынша оқуды бастады.
Жас кезінде ол радиоэлектроникаға үлкен қызығушылық танытты, бұл хоббимен жұмыс істеу қиын болды, өйткені оккупациялаушы неміс армиясы қолда бар радиожабдықтардың көпшілігін тәркіледі.
1955 жылы Амстердамдағы Ван Дер Ваальс зертханасының профессоры Михельстің ассистенті болды. Михельс жоғары қысымды физикада жұмыс істейтін экспериментальды физик болатын. Оның негізгі міндеті үлкен кітапхана қорын сақтау және Михельске арналған дәрістерге дайындық болды.
Оның ғылыми мансабы 1955 жылы Леон Ван Ховтың қол астында жұмыс істеу үшін Утрехтке көшкен кезде алға жылжыды. 1956 жылы магистр дәрежесін алды, содан кейін екі жыл әскери қызметке шақырылып, 1959 жылы ақпанда оралды. Содан кейін Ван Хов оны докторлық зерттеуші ретінде жұмысқа алды. 1963 жылы теориялық физика бойынша PhD дәрежесін алды және 1966 жылы Утрехт университетінің профессоры болды.
1960 жылы Ван Хов Женевадағы (Швейцария) CERN теория бөлімінің, Еуропалық жоғары энергия зертханасының директоры болды. Велтман 1961 жылы оның соңынан ерді. Осы уақытта, 1960 жылы ол Мартинуспен бірге тұру үшін Женеваға көшкенге дейін Нидерландыда қызы Хеленді дүниеге әкелген әйелі Аннекеге үйленді. Хелен әкесінің жолын қуып, уақытында Берклиде Мэри Гэйлардпен бірге бөлшектер физикасы бойынша диссертациясын аяқтады, бірақ ол қазір Лондондағы қаржы саласында жұмыс істейді.
1963/64 жылдары SLAC-да ұзақ уақыт жұмыс істеген кезде ол математикалық теңдеулерді символдық манипуляциялауға арналған Schoonschip компьютерлік бағдарламасын жасады, ол қазір ең алғашқы компьютерлік алгебра жүйесі болып саналады.
Велтман 1963 жылы CERN нейтрино экспериментіне тығыз қатысты, детекторлар жасаған кескіндерді талдады. Ешқандай әсерлі оқиғалар болмаған кезде, ынта бәсеңдеп, біраз уақыттан кейін Велтман мен Бернардини ғана суреттерді талдады. Нәтижесінде Велтман 1963 жылы Брукхавен конференциясында топтың өкілі болды.
1971 жылы Герардус 'т Хоофт Велтманның жетекшілігімен докторлық диссертациясын аяқтап, Янг-Миллс теориясын қайта қалыпқа келтірді. Олар егер Янг-Миллс теориясының симметриялары Хиггс механизмі деп аталатын стихиялық бұзылған режимде жүзеге асырылатын болса, Янг-Миллс теориясын қайта қалыпқа келтіруге болатынын көрсетті.[5][6] Янг-Миллс теориясының қайта нормалануы ХХ ғасыр физикасының басты жетістігі.
1980 жылы Велтман Нидерланды Корольдік өнер және ғылым академиясының мүшесі болды.[7] 1981 жылы Велтман Утрехт университетінен Мичиган-Энн Арбор университетіне кетті,[8] ол жерден 1996 жылы зейнетке шықты.[9] Ол кейіннен Нидерландыға қайта оралды.
Соңында ол 1999 жылы физика бойынша Нобель сыйлығын «физикадағы электр әлсіз өзара әрекеттесулердің кванттық құрылымын ашқаны үшін» ''т Хоофтпен бөлісті. Велтман мен 'т Хоофт сыйлық берілген кезде Утрехт университетіндегі мерекелік шараларға қатысты.
2003 жылы Велтман бөлшектер физикасы туралы кең аудиторияға арналған «Элементар бөлшектер физикасындағы фактілер мен құпиялар» атты кітапты басып шығарды.
2021 жылдың 4 қаңтарында Велтман Нидерландының Билтховен қаласындағы үйінде қайтыс болды.[10]
Астероид 9492 Veltman оның құрметіне аталған.
Библиография өңдеу
- Велтман, М. "Perturbation Theory of Massive Yang-Mills Fields", Утрехт Рийксуниверситеит (Нидерланды). Теориялық физика институты. Париж университеті, Орсей (Франция). Теориялық физика және жоғары энергия зертханасы, (тамыз 1968).
- Велтман, М. және Дж. Йеллин. «Эта (550) ыдырауы туралы кейбір түсініктемелер», Брукхавен ұлттық зертханасы, Америка Құрама Штаттарының Энергетика департаменті (алдыңғы агенттік Атом энергиясы жөніндегі комиссия арқылы), шілде 1966.
- Велтман, M. Бөлшек физикасының фактілері мен құпиялары, World Scientific Publishing, 2003.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Nobelprijswinnaar Martin Veltman (1931) overleden (нид.), NRC.
- ↑ Nobelprijswinnaar Martinus Veltman (89) overleden. Telegraaf (6 January 2021).
- ↑ Martinus Veltman (1931 – 2021) (ағыл.). CERN. Тексерілді, 12 қаңтар 2021.
- ↑ Iliopoulos Martinus Justinus Godefriedus Veltman (1931 – 2021) (ағыл.). CERN (20 January 2021). Тексерілді, 27 қаңтар 2021.
- ↑ G. 't Hooft and M. Veltman (1972). "Regularization and Renormalization of Gauge Fields". Nuclear Physics B 44 (1): 189–219. Bibcode 1972NuPhB..44..189T. doi:10.1016/0550-3213(72)90279-9. https://repositorio.unal.edu.co/handle/unal/81144.
- ↑ Regularization and Renormalization of Gauge Fields by 't Hooft and Veltman (PDF).
- ↑ Martinus Veltman. Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences. Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 қараша 2020.
- ↑ Nobel Prize winners - Organisation - Universiteit Utrecht. www.uu.nl.
- ↑ Martinus Justinus Godefriedus Veltman. www.newnetherlandinstitute.org.
- ↑ Nobel prize winner Martinus Veltman passed away - News - Universiteit Utrecht (ағыл.). www.uu.nl (6 January 2021). Басты дереккөзінен мұрағатталған 6 қаңтар 2021.