Мартышкалар (тұқымдас тармағы)

Мартышкалар' (лат. Cercopithecinae) ) — төменгі сатыдағы тар танаулы маймылдар тұқымдасының бірі. Тұқымдас тармағы 2 трибаға бөлінеді:

Cercopithecini
Papionini.

Бұл туысқа жалпы 71 биологиялық түр кіреді.

Қазба қалдықтары неогеннің 2-ші жартысы мен төрттік кезеңнің басынан белгілі. Африкада, Оңтүстік-Шығыс Азияда, Аравия түбегінде, Малая топаралының кейбір аралдарында таралған. Көбінесе орманды, тропиктік және субтропиктік саванналарда, кейбір түрлері Жапония мен Қытайда мекендейді.

Топтанып тіршілік етеді. Дене тұрқы 2-100 см, құйрығының ұзындығы 100 см, кейде одан ұзындау болады. Құйрықсыз бір түрі бар.

Мартышкалардың салмақтары әр түрлі. Мысалы, Карлик мартышкасының (талапойнның) салмағы 1,3 кг-дай болса, павиандар 25-30 кг-дай тартады. Аналығына қарағанда аталығы ірілеу және ашық реңді. Алдыңғы аяғының ұзындығы артқы аяғымен бірдей, ал кейбір түрлерінде қысқа. Табаны мен алақанына сүйеніп, жерде еркін, жылдам жүре алады. Жүнінде түбіт болмайды. Беті, алақаны, табаны түксіз, тықыр. Бас сүйегі домалақ, бет бөлігі шағын, кейбірінде созылыңқы. Қабақ сүйегі көтеріңкі. Тісі — 32 дана, ит тісі — үлкен. Миы 100 — 170 сm³, онда сайшалары мен иірімдері айқын байқалады. Мартышкалардың сыртқы бітімі әр түрлі.

Табиғатта нақты қанша уақыт тіршілік ететіні белгісіз. Мысалы, қолда ұсталған макака — 35 жыл, павиан 35-40 жыл өмір сүргені белгілі. 18 түрі мен түр тармағы Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген. ^[1]

Түрлері

Триба Cercopithecini
- Allenopithecus
  - Allenopithecus nigroviridis Pocock, 1907
- Cercopithecus
  - Cercopithecus albogularis Sykes, 1831
  - Cercopithecus ascanius Audebert, 1799
  - Cercopithecus campbelli Waterhouse, 1838
  - Cercopithecus cephus Linnaeus, 1758
  - Cercopithecus denti Thomas, 1907
  - Cercopithecus diana Linnaeus, 1758
  - Cercopithecus doggetti Pocock, 1907
  - Cercopithecus dryas Schwartz, 1932
  - Cercopithecus erythrogaster Gray, 1866
  - Cercopithecus erythrotis Waterhouse, 1838
  - Cercopithecus hamlyni Waterhouse, 1838
  - Cercopithecus kandti Matschie, 1905
  - Cercopithecus lhoesti P. Sclater, 1899
  - Cercopithecus lowei Thomas, 1923
  - Cercopithecus mitis Wolf, 1822
  - Cercopithecus mona Schreber, 1774
  - Cercopithecus neglectus Schlegel, 1876
  - Cercopithecus nictitans Linnaeus, 1766
  - Cercopithecus petaurista Schreber, 1774
  - Cercopithecus pogonias Bennett, 1833
  - Cercopithecus preussi Matschie, 1898
  - Cercopithecus roloway Schreber, 1774
  - Cercopithecus sclateri Pocock, 1904
  - Cercopithecus solatus M. J. S. Harrison, 1988
  - Cercopithecus wolfi A. Meyer, 1891
  - Cercopithecus lomamiensis Hart et al., 2012
- Chlorocebus
  - Chlorocebus aethiops Linnaeus, 1758 — Гривет
  - Chlorocebus cynosurus Scopoli, 1786 — Малбрук
  - Chlorocebus djamdjamensis Neumann, 1902 — Джам-джам
  - Chlorocebus pygerythrus F. Cuvier, 1821 — Верветка
  - Chlorocebus sabaeus Linnaeus, 1766 — Жасыл мартышка
  - Chlorocebus tantalus Ogilby, 1841
- Erythrocebus
  - Erythrocebus patas Schreber, 1775
- Miopithecus
  - Miopithecus ogouensis Kingdon, 1997
  - Miopithecus talapoin Schreber, 1774
Триба Papionini
- Macaca — Макаки
  - Macaca arctoides I. Geoffroy, 1831
  - Macaca assamensis McClelland, 1840
  - Macaca cyclopis Swinhoe, 1863
  - Macaca fascicularis Raffles, 1821
  - Macaca fuscata Blyth, 1875
  - Macaca hecki Matschie, 1901
  - Macaca leonina Blyth, 1863
  - Macaca maura H.R. Schinz, 1825
  - Macaca mulatta Zimmermann, 1780 — Макак-резус
  - Macaca munzala Sinha et al., 2005
  - Macaca nemestrina Linnaeus, 1766 — Лапундер
  - Macaca nigra Desmarest, 1822
  - Macaca nigriscens Temminck, 1849
  - Macaca ochreata Ogilby, 1841
  - Macaca pagensis Miller, 1903
  - Macaca radiata É. Geoffroy, 1812
  - Macaca siberu Fuentes and Olson, 1995
  - Macaca silenus Linnaeus, 1758 — Вандеру, или Львинохвостый макак
  - Macaca sinica Linnaeus, 1771 — Цейлонский макак
  - Macaca sylvanus Linnaeus, 1758 — Варварийская обезьяна, или Магот
  - Macaca thibetana Milne-Edwards, 1870 — Макак Давида
  - Macaca tonkeana Meyer, 1899 — Тонкский макак
- Papio — Павианы
  - Papio anubis Lesson, 1827 — Анубис
  - Papio cynocephalus Linnaeus, 1766 — Бабуин
  - Papio hamadryas Linnaeus, 1758 — Гамадрил
  - Papio papio Desmarest, 1820 — Гвинейский павиан
  - Papio ursinus Kerr, 1792 — Медвежий павиан
- Mandrillus — Мандрилдар
  - Mandrillus leucophaeus F. Cuvier, 1807 — Дрил
  - Mandrillus sphinx Linnaeus, 1758 — Мандрил
- Theropithecus — Гелады
  - Theropithecus gelada Rüppell, 1835 — Гелада
Cercocebus — Мангабеи, или Черномазые обезьяны
- - Cercocebus agilis Milne-Edwards, 1886 — Прыткий мангабей
  - Cercocebus atys Audebert, 1797 — Чёрный мангабей
  - Cercocebus chrysogaster Lydekker, 1900 — Золотобрюхий мангабей
  - Cercocebus galeritus Peters, 1879 — Танский мангабей
  - Cercocebus sanjei Mittermeier, 1986
  - Cercocebus torquatus Kerr, 1792 — Беловоротничковый мангабей
- Lophocebus — Бородатые мангобеи
  - Lophocebus albigena Gray, 1850 — Гривистый мангабей
  - Lophocebus aterrimus Oudemans, 1890 — Чёрный мангобей
  - Lophocebus opdenboschi Scouteden, 1944
  - Lophocebus ugandae Matschie, 1912
  - Lophocebus johnstoni Lydekker, 1900
  - Lophocebus osmani Groves, 2007
- Rungwecebus
  - Rungwecebus kipunji Jones & Davenport, 2005

Дереккөздер

↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том

[1]