Маулане Заде

Маулане Заде (маулане — тақсыр) — Самарқандтағы Шағатай әулеті билігіне қарсы қозғалыстың басшысы. М.З. — сарбедарлар қозғалысының өкілі. Сарбедарлар(“садр”, “садр и джехан” — “әлем діңгегі”) — Орта Азияда ислам дініислам дінін таратушы араб билеушілері мен діни зиялылардың ұрпақтары. Олардың Самарқандта, Бұхарада ықпалы күшті болып, билеуші топтың құрамына кірді. 1365 ж. 22 мамырда Ілияс қожа бастаған моғол әскері Самарқанд әмірі Хусейн мен Қашқадария уәлаятының билеушісі Әмір Темірді Шыршық өз-нің жағасында ауыр жеңіліске ұшыратты. Екі әмір де Әмударияның солт-не қашып, Самарқандты қорғауды М.З. ұйымдастырды. М.З. жұртшылыққа танымал дінбасының отбасында тәрбиеленіп, өзінің ержүректігі, батылдығы, мергендігімен көзге түскен еді. Сарбедарларға қала халқы, қолөнершілер, шаруалар қосылды. Қала жұртшылығы М. З-ні өздерінің әмірі деп танып, оған адал болуға ант берді. Қаланы қорғауға 10 мыңнан аса жауынгер қатысты. М.З. өзі 1000 жауынгерді басқарып, негізгі қақпаны қорғады. Моғолдардың бірнеше күнгі шабуылдары сәтсіз аяқталды. Белгісіз себептерден моғолдардың жылқылары қырылып, амалсыз шегінуге Самарқандтағы оқиғалардан хабардар болған Әмір Темір мен Хусейн сардебарлар билігін мәжбүр болды. мойындаған ниет байқатты. Бірақ 1366 ж. көктемде Әмір Темір мен Хусейннің әскері Самарқандты қоршауға алды. Олардың бұйрығы бойынша сарбедарлардың басшылары мен жақтастары ұсталып, өлім жазасына кесілді. Шайқаста сардебарлардың әскері толық талқандалды. Әмір Темірдің араласуымен М. З-ге ғана кешірім жасалып, оның өмірі сақталып қалды.

Дереккөздер

Бартольд В.В., Народное движение в Самарканде в 1365 г., Соч. т.2, М., 1964.
[[Қазақ Энциклопедиясы|«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9]], 6 том