Мемлекеттік Шығыстарды Бағдарламалау

Мемлекеттік Шығыстарды Бағдарламалау – мемлекеттік бюджетті жасау тәсілі. Мұнда мемлекеттік бюджеттің шығыс бөлігі жүзеге асырылатын мемлекеттік бағдарламалар бойынша тиісті құрылымдарға бөлінеді, сөйтіп, әрбір қаржыландыру бірлігіне қатысты шешілуге тиісті нақты міндеттер айқындалады.

Мемлекеттік қаражатты жұмсау кезінде шешілетін міндеттерді үш топқа бөлуге болады.

• Біріншіден, өзін-өзі қамтамасыз етуге мүмкіндігі жоқ қоғамдастық әрбір рудың мүшелеріне әлеумеуметтік көмек көрсету. Мемлекеттік шығыстардың бұл санатына, мысалы, мүгедектерге төленетін жәрдемақы жатады.
• Екіншіден, сырқаттанған, жұмыссыздық, т.б. жағдайларға орайлас міндетті сақтандыруды қамтамасыз ету. Мұнда сақтандыру оқиғасы басталған кезде кейіннен төлеу мақсатымен сақтандырылған қаражат, кейде жеке адамның қаражаты да алдын ала шоғырландырылады.
• Үшіншіден, қажеттілігін мемлекет өз жауапкершілігіне алатын тауарларды өндіру және сатып алу, қызмет көрсету. Экономика теория тұрғысынан мұндай игіліктер тікелей қоғамдық игіліктер сипатында болуы керек, не осындай игіліктердің қалыптасу факторларының қатарына жатуы тиіс. Айталық, винтовканың жекелеген патроны қоғамдық игілік емес, бірақ патрондардың басы артық қорын жасау қорғанысты күшейту нышандарының бірі болып табылады, сондықтан қоғамдық шығындар жұмсауды қажет етеді.

Қоғамдық шығындар үш нысанда жұмсалуы мүмкін:

• Біріншіден, қоғамдық сектор ұйымдарының пайдаланылу шығындары қаржыландырылады;
• Екіншіден, рынокқа өнім жеткізіп тұратын кәсіпорындар мен ұйымдарға жәрдем қаржы беріледі;
• Үшіншіден, әлеум. көмек және сақтандыру бағдарламаларымен қамтылған адамдарға ақшалай төлем төленеді және заттай беріледі.

Таза қоғамдық игіліктер жасау қоғамдық шығындардың нәтижесі болса, онда қоғамның барлық мүшелері осы игілікті мемлекет қолынан алушы рөлін атқарады. Көп жағдайда жеке меншік игіліктерді жасау немесе қайта бөлу бағдарламаның негізгі немесе жанама нәтижесі болып табылады.

Мысалы, әңгіме жұмыссыздарға ақшалай төлем жасау жайында болса, онда жұмыссыздық жағдайында әлеуметтік кепілдіктердің қамтамасыз етілуін қоғамдық игілік ретінде қарастырған жөн, сонда әрбір төлем жеке-жеке алғанда сырттай оң нәтиже береді. Алайда жекелеген төлем өздігінен қоғамдық игілік сипатына ие болмайды. Төлемнің нақты, дара атаулы алушысы бар. Жұмыссыздар өздеріне берілетін қаражатты ішінара тамақ өнімдерін сатып алуға пайдаланады. Сөйтіп, жұмыссыздарға көмек бағдарламасын қабылдау нәтижесінде азық-түлік тауарларына деген сұраныс көбейеді. Егер бұл тауарларға ұсыныс біршама икемді болса, онда мұның салдарынан баға өседі, нәтижесінде бағдарлама бойынша қаражат алушылардың азық-түлік өндірушілер мен сатушыларға пайдасы тиеді. Жұмыссыздарға көмек қосымша жұмыс орындарын құратын жұмыс берушілерге жәрдем қаржы бөлу нысанында берілсе, не жұмыссыздарды қайта даярлайтын кәсіптік білім беру мекемелеріне жәрдем қаржы бөлу нысанында берілсе, онда мұның өзі олардың жұмыспен қамтылудың жаңа аясын іздеп табуын оңайлатады. Екі жағдайда да бюджет қаражатын тікелей алушылар жұмыссыздардың өздері емес, басқалар. Алайда мұндағы діттелген түпкі мақсат сайып келгенде бағдарламаның қолданылуы аясында жұмыссыздардың жұмыспен қамтылуы болмақ.