Мергель

Мергель (немісше Mergel – әксаз) – құм аралас сазды-карбонатты шөгінді тау жынысы.

Мергель

Жалпы мәліметтер

Кұрамының 50-75 %-ы ізбестастардан (кальцит, сирегірек доломит), 25-50 %-ы өзге минералдардан тұратын тау жынысы. Ізбестас құрамына орай:

• ізбестасты мергельдер;
• доломитты мергельдер болып екі түрге бөлінеді, цемент өнеркәсібінде кеңінен қолданылады.

30 – 90% кальциттен немесе доломиттен, 70 – 10% сазды минералдан тұрады. Құрамында сазды бөлшектер мөлшері 70 – 50% болса сазды Мергель, ал олар 50 – 30% болса кәдімгі Мергель, 30 – 10% болса карбонатты Мергель болып ажыратылады. Мергельдің карбонатты бөлігі пелитоморфты немесе ұсақ түйірлі кальциттен, сирек доломиттен, кейде екеуінен де құралады. Осыған орай Мергель әкті және доломитті (25 – 50% доломит) болып бөлінеді.

Әдетте, Мергельде карбонатты және сазды минералдар біркелкі кездеседі. Опалдың өте ұсақ домалақ түйіршіктері бар түрін кремнийлі Мергель дейді. Одан басқа қоспа ретінде кварц, дала шпаттары, слюда, акцессор минералдар түйірлері де кездеседі. Аутигендік минералдардан глауконит, барит, цеолиттер, пирит, марказит ұшырасады. Доломитті түрінде органикалық заттар әдетте кездеспейді. Мергельдің түсі ақ, ашық сұр, сарғыштау, жасылдау немесе қызғылт, қоңыр, кейде күңгірт түсті. Мергель теңіз алаптарында (қайраңдар мен терең жерлерде), лагуналарда және суы тұщы көлдерде қалыптасады. Мергель портланд-цемент алудағы негізгі шикізат. Қазақстанда Мергель кен орындары Жезқазған, Қарағанды төңірегі мен Теңіз көлі маңынан барланған.