Металлогения

Металлогения

Металлогения (металдар және грек. geneіa – тегі, тууы, түзілуі) – геологияның кен орындарының қалыптасу және олардың орналасу заңдылықтарын зерттейтін бөлімі.

Тарихы

Терминді алғаш рет 1892 ж. француз геологы Л. де Лоне (1860 – 1938) енгізген. Металлогенияның дамуына Л. де Лоне, С.Смирнов, Ю.А. Билибин, И.Магакьян, Қ.Сәтбаев, т.б. ғалымдар көп еңбек сіңірді. Металлогения жер қыртысының даму тарихындағы магмалық шөгінді жыныстардың жиылу процестері кезінде ірі геологиялық құрылымдарда пайдалы қазындылардың белгілі түрлері түзілуін негізге алады.

Металлогения ғылымы

Металлогения тектоникамен, петрографиямен, литологиямен, пайдалы қазбалар ілімімен тікелей байланысты болып келеді. Металлогендік зерттеулердің негізгі әдістеріне жеке өңірлерді зерттейтін аймақтық металлогендік (мыс., Алтай, Шу-Іле, Мұғалжар таулары), жекелеген кенді аудандарды зерттеуде қолданылатын кенді бақылаушы факторларды металлогендік талдау (Өспен белдемі) және формацептикалық талдау әдісі т.б. жатады. Қазақстан аумағын металлогендік талдауда С.С. Смирнов, Ю.А. Билибин, Н.Г. Кассин, Қ.Сәтбаев атап көрсеткен литогенез, магматизм, тектоника, метаморфизм және кен түзілу процестерінің өзара табиғи және тарихи байланысының идеясын негізге алды. Бұл байланыс өз кезегінде тек геологиялық және кендік түзілімдердің формацептикалық талдануы нәтижесінде ғана толық ашылады. Сонымен қатар Қазақстан геологтары геосинклинальдық жүйелерде тектоника, магматизм және кен түзілу процестері әрдайым белгілі тәртіппен өтпейтіндігін, жер тарихында өзара өзгешеліктері көп бірнеше металлогендік дәуірлер болғандығын дәлелдеді. Кенді Алтайдың 1940 – 50 ж. металлогендік карталарын жасау арқылы эндогендік минералдануы зерттелді. Алғаш рет “Қазақстан Металлогениясы” атты 11 томдық еңбек басылып шықты. Қазақстанда Металлогениялық зерттеулерді жүзеге асыруға Қазақстан ұА-ның Қ.И. Сәтбаев атынд. Геологиялық ғылымдар ин-ты жетекшілік етеді.

Пайдаланылған cілтемелер

Билибин Ю.А., Металлогенические провинции и металлогенические эпохи, М., 1955; Магакьян И.Г., Металлогения, М., 1974; Металлогения Казахстана. Металлогенические комплексы и закономерности их проявления. А., 1983.