Мехреган
Мехрган (Михрган, парсы: مهرگان) (тәж. Меҳргон, Иди Меҳргон) немесе Джашн-и-Мехрган — Митраның құрметіне арналған ирандық және зороастриялық мереке парсы: Мехр/Михр, келісімнің, сенімнің, достық пен махаббаттың құдайы.
| Мехреган | |
|---|---|
 |
|
| Нидерландыдағы Мехреган парсы күзгі фестиваліндегі үстел, 2011 ж. | |
| Ресми атауы | парсы: مهرگان, тәж. Меҳргон, Иди Меҳргон |
| Қайда өткізіледі | Иран, Тәжікстан |
| Басталуы | 2 қазан |
| Аяқталуы | 6 қазан |
| Күн-айы | Күзгі күн мен түннің теңелуі |
| Рәсімдері | зороастризммен байланысты |
Мехреган — ирандық мереке, мүмкін одан да көне, бірақ бұл әлі де пікірталас мәселесі. Біздің заманымызға дейінгі 4 ғасырда ол зороастриялық мерекелердің бірі ретінде құрылды және Иран мен Тәжікстан исламданғаннан кейін де бүгінгі күнге дейін жалғасуда, оны бүкіл қоғам атап өтеді.
Сасанилер империясы кезінде (224–651) Мехреган Наурыздан кейінгі екінші маңызды мереке болды. Бұл екі мереке Иран патшалығының рөлімен тығыз байланысты болғандықтан, Сасани билеушілері әдетте Мехреган немесе Наурыз күні тәж киетін[1].
Мехреган — есім күні мерекесі. Атаулы күндер – белгілі бір құдайға бағышталған күн аты мен ай аты тоғысқан жылдың күні тойланатын мерекелер. Барлығы осындай 11 мереке бар. Олардың ішінде қазіргі Иранда тек екеуі ғана сақталған — Митра/Мехр құрметіне Мехреган және Тиштрия/Тир құрметіне Тирган.
Мехрган фестивалі күн мен түннің теңелуімен, әділдік пен тепе-теңдік ұғымымен оңай байланыстырылатын астрономиялық құбылыспен анық байланысты. Бірақ бұл фестиваль Митраның құрметіне болды ма, әлде Митраға арнау кездейсоқ болды ма, белгісіз. Бұған зороастризмдердің кейбір ежелгі діни нанымдарды қабылдауы барысында туындаған ымыраға келу де себеп болуы мүмкін. Демек, Ахеменидтер күнтізбесінің 7-ші айында Бага Митраны тойлау күзгі күн мен түннің теңелуінің маусымдық мерекелері сол күнге сәйкес келетін кезеңде (б.з.д. 5 ғасырдың екінші жартысы) «Жаңа Авеста» күнтізбесіне қосылған болуы мүмкін. Мехр. Мереке атауы (*bāgayāda?) бұл мереке «Жаңа Авеста» күнтізбесінде бар атаумен, яғни Мехрағанмен ауыстырылды[2].
Мехреган күнтізбелік жылдың 196-шы күніне келеді. Атап айтқанда, Наурызды (21 наурыз) жыл басы ретінде қабылдайтын күнтізбелер үшін Мехреган 2 қазанға сәйкес келеді.
Мехр айындағы Мехр күні диқандар егін жинайтын күнге сәйкес келді. Осылайша, олар Ахура Мазданың алдағы суық айларда аман қалу үшін тамақ бергенін де атап өтті. Зороастризмнен тыс Мехреган халықтық егін мейрамы ретінде қабылданады.
Кашмирлік пандиттер Митра Пурниманы, Мехреганның үнді-арийлік нұсқасын, Ашвина немесе Ашваюдж айының күзгі толық айында тойлайды. Бұл түні олар адалдықтың, достық пен келісімнің құдайдың қамқоршысы Митраны еске алады. Келесі таң Митра Прабхат («Митра таңы») деп аталады. Лотостарды, раушан гүлдерін және мариголдтарды Витаста өзенінің суларында (қазіргі Виетх немесе Джелум) немесе Ганг суларында жуады, ал жаңғақтармен, жемістермен және сүт немесе сүт тәттілерімен бірге Митраның құрметіне ыдысқа салынады.
Ирандағы талыштар егіннің соңында Мехрган мерекесін тойлап, үй мен ауланы жинайды, сол арқылы қыстың келуіне дайындалады[3].
Балалар сол Витаста немесе Гангада шомылады және Митра даңқының жарқырауын білдіретін ашық қызыл, қызғылт сары немесе сары жібек киім киеді. Балалардың жаңа достық қарым-қатынастарын қалыптастыруға бағытталған ойындар ойнатылады. Митраға ұсынылған жеміс-жидек, жаңғақ, сүт пен кәмпит таратылып, мұқтаж жандарға киім-кешек пен көрпе-төсек беріледі. Надру (лотос сабағы) бұл күні прасад ретінде дайындалады. Ведаларда Митра таңғы күнді де бейнелейді.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Richard E. Payne. A State of Mixture: Christians, Zoroastrians, and Iranian Political Culture in Late Antiquity — Univ of California Press, 2015-09-01. — Б. 320. — ISBN 978-0-520-96153-1.
- ↑ Cristoforetti, Simone MEHRAGĀN (ағыл.). iranicaonline.org (2000). Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 наурыз 2022.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 ақпан 2022.
- ↑ Bağırzodə B. Талыш халқының фольклоры = Tolışə xəlqi folklor — Баку: Apostrof-A, 2021. — Б. 378. — 440 б. — ISBN 978-9952-527-62-9.
Сілтемелер өңдеу
- Джашн-е Мехрган
- Peterson, J. H. (1996), The Festival of Mihragan (Jashan-e Mihragan), http://www.avesta.org/mihragan.htm
- Price, Massoume (2001), Mihregan (Mehregan), http://www.iranonline.com/festivals/mehregan-english-2/