Миграция

Миграция (лат. migratio — көші-қон, қоныс аудару) — адамдардың (мигранттардың) қандай да бір аумақтардың шекарасынан өтіп, ұзақ уақытқа немесе біржолата қоныс тебу процесі.

Миграция сальдосы 2008 жыл: оң мән(көк), теріс мән(қызғылт), нөлге жақын (жасыл), мәлімет жоқ (сұр).

Халық көші-қонын бірегейлендірудің негізгі белгілерінің бірі - қандай да бір аумақтың әкімшілік шекарасын кесіп өту (мемлекет, аудан, аймақ, қала және т.б.). Осы негізде ең алдымен, халықаралық (мемлекетаралық) және ішкі миграцияны анықтайды. Ӏшкі көші-қон ел халқының жалпы санын өзгертпейді, халықаралық көші-қон әлем елдеріндегі халық санының өзгеруіне әкеледі, көбіне азаматтықты өзгерту орын алады. Сондай-ақ қала ішіндегі аумақтық көші-қондар ("қала-қала"), ауылдық жерлердегі ("ауыл-ауыл"), қалалық және ауылдық жерлердің өзара көші-қон алмасуы ("ауыл-қала", "қала-ауыл"). Мерзімдік белгілеріне қарай қайтып оралмайтын (ішкі көші-қон, эмиграция, иммиграция) және қайтып оралатын миграция (ұзақ мерзімді, мезгілдік, үздік- создық, ауық-ауық көші-қон) түрлері анықталған.

Түрлеріне қарай ерікті, мәжбүрлі, заңсыз көші-қон болып бөлінеді. Халықтың көші-қоны себептеріне қарай жіктеу де аса маңызды. Келесідей себептер анықталады:

• экономикалық,
• әлеуметтік,
• әскери,
• демографиялық (отбасы бірлесуі, некелік миграция),
• мәдени,
• саяси,
• діни және
• этникалық.

Халықтың көші-қонын жекелеген елдердің, аймақтардың және жалпы әлемнің экономикалық-демографиялық дамуына елеулі әсер етеді.

Халықаралық миграцияның қазіргі үрдістері:

• Заңсыз миграцияның өсуі;
• Мәжбүрлі миграцияның өсуі (ең көбі Африкадан, Таяу және Орта шығысқа; әлемде қарулы қақтығыстардың өсуінен, ұлтаралық қатынастардан 80% босқындар дамыған елдерге ағылады; қаражат шығындарын қажет ететін әйелдер мен балалар қабылдаушы елге қосымша экономикалық жүктеме түсіреді);
• Халықаралық миграцияның демографиялық маңыздылығының аруты (Ресейде халықаралық миграция елдің демографиялық дамуында жетекші рөл атқарады; дамыған елдерде де осы үрдіс басым);
• Әлемдік миграциялық ағындардың жаһандық сипат алуы(барлық елдер кіреді; имииграциясы басым елдер мен эмиграциясы басым елдер анықталды);
• Миграция ағындарындағы сапалық өзгерістері (білім деңгейі жоғары азаматтардың үлесінің артуы, көп елдерде адамзат ұзағырақ қалуы үшін арнайы бағдарламалар енгізген - АҚШ, Франция, Канада, Швеция).

Халықаралық көші-қонның негізгі экономикалық себебі - еңбекақы деңгейіндегі айырмашылық, дүниенің әр түкпірінде бірдей жұмысқа төлемақының әртүрлі болуы. Қандай да бір аймақтағы белгілі бір сала бойынша мамандардың жетіспеуі осы мамандық үшін төленетін жалақының жоғарылауына, сәйкесінші мигранттардың ағылуына мүмкіндік береді.

Экономикалық мигранттар құлдыраудан қарқында дамып жатқан аудандарға қарай ағылады. Жұмыс күшінің сыртқы миграциясы үшін жоғары білікті мамандардың салыстырмалы түрде артуы тән. Көші қонның бұл формасы 1930 жылдарда Нацистік Германиядан кеткен ғалымдар ішінен таңдау мүмкіндігі туған кезден басталды. Қазіргі кезеңде жоғары білікті мамандар миграциясы Шығыс Еуропа елдерінен АҚШ-қа, Канадаға, Батыс Еуропаның кей елдеріне бағытталған. Экономикалық босқындар арасында өз елінде жұмысы бағаланбайтын ой еңбегі адамдарының үлесі жоғары. Олардың жаппай көшіп-қонуы, "ақылдың ағылуы" атауына ие болды.

Соңғы жылдары саяси босқындардың мәселесі жаһандық сипат алып отыр. Көші-қонның саяси түрткілеріне өзгеше ойлайтындарды қудалау немесе саяси босқындар ағынын тудыратын соғыс жатады.

Көші қонның діни себептері де жаппай сипат алады. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін бұрынғы Британдық Үндістанды бөлісу кезінде миллиондаған мұсылмандар исламдық Пәкістанға, индуизмді қолдайтындар Үндістанға көшті.

Экологиялық босқындар аумақ тіршілігіне қауіпті табиғи және техногендік апат нәтижесінде ластанған жерлерден көшті.

БҰҰ экономикалық және әлеуметтік мәселелері департаментінің 2013 жылдың 11 қыркүйегінде жарияланған баяндамасы бойынша, дүниежүзі мигранттары 232 млн адамды немесе әлем халқының 3,2%-ын құрады. Әлемдегі ең ірі миграциялық дәліз көшіп-қонушылар Мексика - АҚШ 13 млн адамға жеткен (2013 ж., қаңтар - тамыз), Ресей-Украина 3,5 млн адамға, Украина-Ресей 2,9 млн адамға, Қазақстан-Ресей 2,5 млн-ға жетті. Егер бұл көрсеткіш осы қарқынмен жалғаса берсе, онда 2050 жылы мигранттар саны 405 млн-ға жетеді.

Миграция типтері

• Ішкі немесе ауданаралық - әртүрлі дәрежедегі әкімшілік бірілктерді қамтиды: департаменттер, облыстар, штаттар және т.б.
• Тұрақты - Қабылдаушы елге толығымен ауысу, яғни басқа жерге көшу.
• Маусымдық - Маусымдық ауытқу байқалатын шаруашылық салаларын жұмыспен қамту үшін мигранттардың шығуы (АҚШ-тың Калифорния штатындағы цитрустарды мексикандықтардың жинауы, Швейцариядағы қонақүй қызметі)
• Вахталық - пайдалы қазбаларды өндіретін, жетуге жолы қиын ауданға тән.
• Қатынамалы - Үлкен қала аймағына тән: ауылдық мекендерде немесе кішігірім қалалар тұрғындарының басым бөлігінің үлкен қалаға күнделікті жұмысқа келіп, кешке үйіне қайтуы.
• Отбасылық-тұрмыстық - Ерлі-зайыптылардың бірінің қызмет бабына байланысты көшуі, отбасының бірігуіне байланысты.
• Ауылдық мекеннен қалаға - Өтпелі экономикалы немесе дамушы елдерге тән.
• Қаладан ауылдық мекенге - Дамыған елдерге тән.

Миграциялық сальдо - белгілі бір мерзім ішінде елге келушілер саны мен шегарадан асушылар саны арасындағы айырмашылық.