Монгорлар
Монгорлар (ту, мэнгулэ, мэнгуэр, кунь, чахань мэнгу, тужэнь, хор)[1] — Моңғол тілдес халықтардың бірі. Олар Қытайдың ресми түрде мойындалған 56 ұлтының бірі. Негізінен Цинхай және Ганьсу провинцияларында тұрады. Саны – 241 198 адам (2000, халық санағы).[2]
| Монгорлар | |
| ту, мэнгулэ, мэнгуэр, кунь, чахань мэнгу, тужэнь, хор | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
241 198 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Этногенезі
өңдеуМонгорлардың этногенезінде батыс моңғол, түркі, тибет, қытай компоненттерін байқауға болады. Ортағасырлық еуропалық көпестердің саяхаттары туралы аңыз бен жазба деректерге сүйенсек, монгорлар Ұлы Жібек жолы бойымен өткен гректердің ұрпақтары болып табылады. Бұл біздің дәуіріміздің 1200-ші жылдары еуропалық-гректердің қытайлықтармен араласып кеткенін көрсететін заманауи генетикалық зерттеулермен расталады.[3]
Тілі
өңдеуТілі монгор тілі. Монгор тілінде екі диалекті бар: тибет тілінің әсері бар хучжу және қытай тілінің әсері бар Минхэ. Қытай, саляр және тибет тілдері де кең таралған.[4]
Діні
өңдеуКәсібі
өңдеуНегізгі кәсібі – суармалы егіншілік (арпа, бидай) және бау-бақша (қытайлардан алынған), қосалқы шаруашылық – мал шаруашылығы (жылқы, қой, ірі қара, есек, ешкі, жылқы киелі жануар саналып, тек атқа міну үшін ғана пайдаланылған). Қолөнерден (тері илеу, киіз басу, т.б.), аңшылық (негізінен май алу мақсатында суыр аулау), балық аулау.[6]
Өмір салты
өңдеуМонгорлар өз аумағына иелік ететін, рулық шежірелерді сақтаушы және рулық ата-бабалар культінің діни қызметкері басқаратын 16 рулық руға бөлінді. Отбасы үлкен және патриархалды. Қонақжайлық, мүліктегі мұрагерлік тәртібі, ағасы апасының балаларына толық заңды билікке ие болу т.б. әдет-ғұрыптары бар. Тұрмысқа шықпаған әйелдер жыныстық еркіндікке ие.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
өңдеуЕлді мекендері шашыраңқы орналасқан. Тегіс төбесі бар балшық қаңқалы тұрғын үйлері 3 бөлмелі (қонақ бөлме, жатын бөлме, құлшылық бөлмесі), қоршалған ауланың ішінде – мал қорасы бар.
Дәстүрлі киімдері
өңдеуЕрлер мен әйелдер жарқын кестеленген жейделерді жақсы көреді.
Ерлер киімі - етікке киілетін немесе белдігі (үсті қара, төменгі жағы ақ) кестеленген шалбар және матадан тігілген аяқ киім, халат, тибет стилінде белбеу, қарттар халатының үстінде қара жеңсіз күртеше киеді. Бас киім – жиегі киізден жасалған қалпақ.
Әйелдер костюмі шалбардан, алдыңғы және артындағы ойықтары бар қысқа белдемшеден, алжапқыштан, халаттан (төменгісі мақтадан, үстіңгі жағы жүннен тігілген), бірнеше орамға байланған, ұштары кестеленген кең белдікпен және жеңсіз күрте. Мұндай жеңсіз кеудешелер ресми киім стилінің белгісі ретінде қызмет етеді.[7]
Дәстүрлі тағамдары
өңдеуНегізгі тағамдары – маринадталған көкөніс қосылған арпа немесе бидайдан жасалған ботқа, олар сүтпен шай ішеді. Мереке күндері қуырылған шошқа мен қой етін пісіреді, арпадан арақ жасайды.[8]
Сілтеме
өңдеу
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Монгорлар
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазіргі заман энциклопедиясы. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Монгорлар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Монгори сөзінің мағынасы. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Моңғолдар ең ежелгі моңғолдар ма, әлде жауынгер Шыңғыс ханның ұрпақтары ма?. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Монгорлар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Монгорлар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Монгорлар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 7 қазан 2024.