Музыкалық этнография

Музыкалық этнография, музыкалық фольклор – халықтың музыкалық мұрасы мен шығармашылығын жинап, зерттейтін ғылым саласы.

Музыкалық этнография қарастыратын мәселелердің ауқымы кең. Музыкалық этнография музыка мәдениетінің тууына себеп болған қоғамдық-әлеуметтік құбылыстарды (наным-сенім, ұғым-түсінік, т.б.) қамтыса, музыкалық фольклор халық музыкалық өнерінің өмірдегі қолданысы мен орнын, ауызекі шығармашылық – авторлық ән-күйлердің табиғатын қарастырады. Демек, бұл атаулардың өзара байланыстылығымен қатар, бір-бірінен айырмасы да бар. Этнография ғылымының танымдық категорияларына сүйене отырып, музыкалық этнография қазақ халқының музыкалық мәдениетін тарихи-археологиялық, ғылыми-методологиялық және музыкалық-теориялық әдіснама негізінде қарастырады. Музыкалық фольклордың тұрмыс-салтқа байланысты (“Жар-жар”, “Тойбастар”, “Шілдехана”, “Сыңсу”, “Жоқтау”, т.б.), салттан тыс фольклор үлгілерін, өнердің синкреттік сипатын, музыкалық-эпикалық дәстүрді (жыр, толғау, терме, желдірме), халық әндерінің жанрлық-көркемдік сипаттарын, халық аспаптарын (қобыз, домбыра, сыбызғы, даңғара, кепшік, асатаяқ, дабыл) – аэрофон, хордофон, идиофондар, олардың дыбыс шығару ерекшеліктері, көркемдік мүмкіндіктері, атауларының этимологиясы мен [[|семантика|семантикасын]] анықтау, көне музыкалық шығармаларды нота жазуына түсіру, олардың мақамдық (ладтық) құрылымы мен әуендік жүйесін зерттеу музыкалық этнография ғылымының негізгі зерттеу нысаны. Қазақ халқының музыкалық этнографиясы Қазан төңкерісіне дейін зерттеле бастаған. Оған А.Е. Алекторов, А.Э. Бимбоэс, Г.И. Гизлер, Ә.А. Диваев, И.Д. Добровольский, А.И. Левшин, П.С. Паллас, Р.А. Пфенниг, В.В. Радлов, С.Г. Рыбаков, Н.Ф. Савичев, П.Тихов, Ш.Уәлиханов, А.Ф. Эйхгорн, т.б. зерттеушілер елеулі үлес қосты. 20 ғасырдың бас кезінде музыкалық этнография жинауға А.В. Затаевич белсене араласып, “Қазақ халқының 1000 әні” (Мәскеу, 1925, 1963), “Қазақтың 500 ән-күйі” (Алматы, 1931, 2002) атты музыкалық-этнографиялық жинақ шығарды. Бұдан кейін музыкалық этнография зерттеу ісімен А.Жұбанов, Б.Ерзакович, М.Ахметова, А.Темірбекова, Т.Бекхожина, Б.Қарақұлов, Т.Қоңыратбай, А.Құнанбаева, т.б. айналысты. Әр жылдары М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты мен Алматы ұлттық консерваториясының мамандары музыкалық экспедицияларға шығып, қазақ музыкалық фольклорының көркем үлгілерін жинайды. “Қазақтың музыкалық фольклоры”, Ерзаковичтің “Қазақтың ғашықтық әндері”, Бекхожинаның “Қазақтың 200 әні”, Қарақұловтың “Қазына”, Б.Оспановтың “Дад дастаны”, Б.Бәйбіжанның “Қазақтың жүз қара өлеңі” атты көлемді жинақтары музыкалық этнографияның бүгінгі жетістіктері.