Мүктестер

Мүктектестер түрлерінің саны жағынан гүлді өсімдіктерден кейінгі екінші орында. Дүние жүзі бойынша олардың 22 000-нан 27 000-ға дейін түрлері бар.
Мүктер жер бетінің барлық жерлерінде кездеседі. Әсіресе ылғалы мол жерлерде бітік өседі. Орманның батпақты жерлерінде мүктер жер бетін тұтас жауып тұрады. Мүктерді ағаштан салынған үйлердің шатырынан, ағаш діңдерінен, тастардың, жартастардың бетінен көреміз. Мүкті ағаштардың түскен бұтақтарынан, тіпті терең тұщы сулардың түбінен кездестіруге болады. Климаты аса қатал Арктика мен Антрактикаданың бірқатар аудандарында жоғарғы сатыдағы өсімдіктерден тек мүктер ғана өседі. Мүктерді зерттейтін ғылым бриология деп аталады.
Мүктестер-аласа болып келетін көпжылдық, сирек жағдайда быржылдық өсімдіктер.
Мүктердің биіктігі 1 миллиметрден 70 сантиметрге дейін жетеді. Денесі жапырақ пен сабаққа бөлінбейтін тақташа тәрізді құрылысы қарапайым мүктер де бар. Бірқатар мүктердің өсімді мүшесі тармақталып, жерге төселіп өседі. Басым көпшілігінің сабағы мен жапырағы болады. Барлық мүктерде тамыр болмайды. Тамырдың қызметін ризоидтары атқарады. Ризоид-бірнеше жасушалардан тұратын жіңішке жіп тәрізді сыртқы қабығының өсіндісі. Ризоид арқылы өсімдік топырақтың суды және онда еріген минералды заттарды бойына сіңіреді.
Мүк сабағының сыртын бір немесе бірнеше қатар жасушалардан тұратын қабықша жауып тұрады. Бұл жасушалардың хлорофилдері болмайды. Қабықшаның астында жасушалары хлоропластрға толы, жақсы жетілген фотосинтездеуші ұлпа орналасады. Өткізгіш, тірек, қор жинаушы және жабын ұлпалары нашар жетілген. Су мен минералды заттардың тасымалдануы өткізгіш ұлпалардың қатысуымен жүзеге асады.
Мүктерде аса кең тараған өкілі көкек мүгі. Жасыл мүк көкек зығыры деп те аталады. Олай аталу себебі:сабақ ұштарындағы қалпақшасының жиектергі зығыр талшықтары тәрізді жіңішке тілімделген. Жасыл мүк жапырағы-сабағы бар мүктер тобына жатқызылады. Себебі жасыл мүктің сабағы мен жапырағы болады. Сабағы мен жапырағы болмайтын түрлері де кездеседі. Жасыл мүк топырақтын бетін кілемдей түтасып толық жауып жататындықтан, басқа мүктерді ығыстырады. Бойына ылғалды көп сіңіреді. Бұл орманның батпаққа айналуына себепші болады. Жасыл мүк екіүйлі өсімдік. Аталық өсімдік-көпжылдық, ал аналық өсімдік быржылдық болады.Жасыл мүктің биіктігі 40 см. Сабағы бұтақтанбайды. Сабағында тірек ұлпасы болады. Сабаұтың ортасында қарапайым өткізгіш шоқ орналасады. Жасыл мүк топыраққа ризоидтары арқылы бекінеді.
Жасыл мүктер басқа жасыл өсімдіктер секілді өздігенінен қоректенеді. Топырақтан ризоидтары арқылы суды және онда еріген минералды заттарды сіңіреді. Жапырақ жасушаларында хлорофилл джәндері бар. Жапырақтар арқылы ауадан көмірқышқыл газын сіңіреді. Соның нәтижесінде олардың хлоропластарында фотосинтез процесі жүріп, ағзалық зат түзіледі.

Дереккөздер
Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 7-сыныбына арналған оқулық\Қ.Қайым. Р.Сәтімбеков, Ә.Әметов, Ж.Қожантаева.-Алматы: «Атамұра» баспасы,2003, ББК 74.26 я 72